TAYVAN, resmî adıyla Çin Cumhuriyeti[i], 23 milyonluk nüfusuyla demokratik, devingen ve modern bir ülkedir. Son yıllarda, gelişmiş teknolojisi ve özellikle Kovid-19 sonrası salgınla mücadelesi dikkate alındığında, sağlık alanındaki başarısıyla ön plana çıkan Tayvan ile ikili ilişkilerin en iyi seviyeye taşınması, ülkemiz adına önemli bir kazanç olacaktır. Bu hususta, bu yazıda, Türk-Tayvan ilişkileri, eğitim, sağlık, kültür ve teknoloji alanlarında güncel gelişmeler ışığında değerlendirilecek ve ikili ilişkilerin ilgili alanlarda geliştirilmesi konusunda olası yeni fırsatlara değinilecektir.

Hiç şüphesiz, Tayvan, özellikle son dönemde Kovid-19 ile mücadeledeki başarısıyla diğer ülkeler tarafından yakından izlenmektedir. 21 Kasım 2020 itibarıyla ülkedeki toplam vaka sayısı 611 (546’sı iyileşmiş), can kaybı sayısı ise yalnızca 7’dir. Bununla birlikte, ülkede en son açıklanan yerel olarak edinilen koronavirüs vakası (locally acquired case) 12 Nisan 2020 tarihinde tespit edilmiştir, bir başka deyişle ülkede, 200 günden fazla süredir ülke içi yeni vaka tespit edilmemiştir. Bu durumun olumlu bir sonucu olarak Tayvan, artan ihracat oranı ile birlikte bu yılın üçüncü çeyreğinde %3,33’lük büyüme oranı elde etmiştir. Elbette, ülkenin geçmiş yıllardaki salgın tecrübeleri (2003 yılındaki SARS ve 2011 yılındaki MERS), virüsün ilk olarak ortaya çıktığı Çin’in yanı başında yer alan bir ülke olmasına rağmen aldığı erken önlemler ve teknolojisini Kovid-19 ile mücadelede entegre bir şekilde kullanması bu başarısının başlıca göstergeleri olarak karşımıza çıkmaktadır.

Türk-Tayvan ekonomik ve kültürel ilişkileri, tesis edildiği günden bugüne başarılı bir şekilde sürdürülmektedir. Bu hususta, 1989 yılında Ankara’da kurulan ve bu konuda resmî görev üstlenen Taipei Ekonomi ve Kültür Misyonu (kuruluş adıyla Taipei Ekonomi ve Kültür Ofisi) aktif bir temsilcilik örneği göstermektedir. İkili ilişkilerin geliştirilmesi konusunda, özellikle son yıllarda oldukça başarılı bir kamu diplomasisi stratejisi izleyen Tayvan’ın Türkiye’deki resmî temsilciliği olan Taipei Ekonomi ve Kültür Misyonu, ikili ilişkileri yalnızca ekonomik ve kültürel anlamda değil, turizm ve eğitim alanlarında da geliştirmeyi ve en iyi seviyeye taşımayı hedeflemektedir. Misyon, bu hedefini çeşitli konferans ve sempozyumlar düzenleyerek gerçekleştirmektedir. Bu hususta, Taipei Ekonomi ve Kültür Misyonu ile Ankara Üniversitesi Asya-Pasifik Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezinin (APAM) ortaklığında düzenlenen, benim de katılma fırsatını elde ettiğim, “Türkiye’de Tayvan Çalışmaları-I (Tarih, Ekonomi ve Uluslararası İlişkiler)” adlı sempozyum, 3 Nisan 2018 tarihinde Ankara’da düzenlenmiştir. Sempozyuma bildiri sunarak katkı sağlayan alanında uzman akademisyenlerin yanı sıra emekli büyükelçiler ve milletvekilleri de iştirak etmiştir. İlki düzenlenen sempozyumda tanıtılan ve sempozyumla aynı adı taşıyan bilimsel kitabın akabinde, 24 Ekim 2019 yılında Ankara’daki Tayvan Temsilciliği’nde tanıtılan, “Türkiye’de Tayvan Çalışmaları-II (Tarih, Ekonomi ve Uluslararası İlişkiler)” adlı ikinci bilimsel kitap da yayımlanmıştır. Benim, bir Tayvan bursiyeri olarak bu konudaki naçizane önerim, Tayvan’ın başkenti Taipei’de, Türkiye ve Tayvan’dan alanında uzman akademisyenlerin ve her iki ülkede de görev yapmış temsilcilerin katılacağı benzer bir sempozyumun düzenlenmesidir. Gerçekten, Taipei Ekonomi ve Kültür Misyonu ile Taipei Türk Ticaret Ofisi ortaklığında düzenlenecek olası bir sempozyum, Tayvan’da Türkiye çalışmalarının tesis edilmesi ve ilişkilerin karşılıklı geliştirilmesi konularında her iki ülkeye de katkı sağlayacaktır.

Tayvan ile Türkiye ilişkilerinde misyon faaliyetleri

Özellikle geçtiğimiz yıl, Taipei Ekonomi ve Kültür Misyonunun katkılarıyla, üniversitelerarası dostluk ilişkilerinin sağlanması, her iki ülkenin de eğitim alanındaki ilişkilerinin sağlamlaştırılması konusunda önemli bir aşama kaydedildiğinin bir göstergesidir. Bunun en belirgin örnekleri, son dönemde, Gazi Üniversitesi ve Ulusal Cheng Kung Üniversitesi, Çukurova Üniversitesi ve Ulusal Formosa Üniversitesi, Gebze Teknik Üniversitesi ve Ulusal Kaohsiung Bilim ve Teknoloji Üniversitesi rektörleri tarafından imzalanan iş birliği ve dayanışma temelli anlaşmalardır. Bu anlaşmaların yanı sıra, Çağ Üniversitesi ile Tayvan’daki Çin Kültür Üniversitesi arasında imzalanan ortaklık ve iş birliği anlaşması, ikinci yabancı dil eğitimi dillerinden biri Çince olan bir Türk üniversitesi ile imzalanması adına önem arz etmektedir.

Yukarıda bahsedilen ikili eğitim anlaşmalarının diğer üniversitelere örnek olması, dayanışmanın ve etkileşimin artması adına önemlidir. Bununla birlikte, dünyanın merkezinin gittikçe Asya kıtasına kaydığı dikkate alındığında, bir milyarın üzerinde insanın konuştuğu, Tayvan’ın anadili de olan Çincenin önemi gittikçe artmaktadır. Özellikle, başta, Türkiye’de ikili anlaşmaların sağlandığı üniversitelerde Tayvan dil merkezlerinin kurulması ve Çincenin Tayvanlı dil öğretmenleri tarafından Türk öğrencilere öğretilmesi, Tayvan’ın dil ve kültürünün yaygınlaşması ve dolayısıyla yumuşak gücünü artırması adına önem teşkil etmektedir. Buna karşılık, Türk dilinin yaygınlaştırılması ve tanıtımı amacıyla, Tayvan’daki üniversitelerde Türkçe dil merkezlerinin kurulması önemlidir. Bununla birlikte, Taipei’deki Ulusal Chengchi Üniversitesi’nde yer alan ve aktif olarak faaliyet gösteren Türk Dili ve Kültürü Bölümünün (Department of Turkish Language and Culture) dışında, Tayvan’daki başka bir üniversitede de benzer bir bölümün tesis edilmesi, dil ve kültür etkileşiminin artırılması konusundaki başlıca hamlelerden biri olabilir.

Eğitim alanındaki ikili ilişkilerin geliştirilmesi konusundaki olası fırsatların yanı sıra, turizm, her iki ülkenin insanı için de çekici bir unsurdur. Her yıl yaklaşık 100 bin Tayvanlı turist Türkiye’yi ziyaret etmektedir. Hem Tayvan’ın Türkiye temsilcisi Sayın Yaser Tai-Hsiang Cheng, hem de Türkiye’nin Tayvan temsilcisi Sayın Muhammed Berdibek, iki ülke arasındaki turist etkileşiminin artırılması konusunda hemfikirdir. Tayvanlı Temsilci Yaser Tai-Hsiang Cheng’ın, Aralık 2017’de, Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği’nde (TÜRSAB) yaptığı konuşmasında da ifade ettiği gibi, Tayvan, Türk misafirleri ağırlamaktan büyük mutluluk duymaktadır. Buna karşılık, Tayvan Temsilcimiz Muhammed Berdibek, eylül ayında, Tayvan’ın köklü haber sitelerinden Taiwan News’e verdiği röportajda, daha fazla Tayvanlı turisti ülkemize çekmemek için hiçbir sebep olmadığını ifade ederek Türk-Tayvan ilişkilerinin turizm alanında da geliştirilmesi konusunda oldukça istekli olduğunu göstermiştir.

Tayvan’ın hassasiyet göstergeleri

Gerçekten, kültür, ikili ilişkilerin geliştirilmesinde birleştirici faktörlerin başında yer almaktadır. Özellikle yemek hem Türk kültüründe hem de Tayvan kültüründe önemli bir yere sahiptir. Tayvan, Türk mutfağının yanı sıra diğer dünya mutfaklarına da ev sahipliği yapmaktadır. Elbette, tıpkı ülkemizde olduğu gibi, farklı kültürden insanların Tayvan’da yerleşik olarak bulunması bu ev sahipliğinin ve misafirperver yaklaşımının en önemli sonuçlarından biridir. Bu hususta, son dönemde, Tayvan’ın büyük çoğunluğunu Güneydoğu Asyalı Müslümanların oluşturduğu göçmen nüfusu dikkate alındığında, helal sertifikalı işletmelere verilen önem artmıştır. Bugün Tayvan’da, helal sertifikalı mevcut üretici ve işletme sayısı 1.075’tir. Temmuz 2019’da İstanbul ve Ankara’daki Tayvan Ticaret Merkezi’nden yetkililer, Türkiye Cumhuriyeti Helal Akreditasyon Kurumuna, iş birliği olanaklarını değerlendirmek adına bir nezaket ziyaretinde bulunmuştur. Bununla birlikte, bu yıl haziran ayında Tayvan Dış Ticareti Geliştirme Konseyi (TAITRA) tarafından düzenlenen Tayvan Helal Ürünler Lansmanı’nda helal sertifikalı yeni ürünlerin tanıtımı yapılmıştır. Temmuz ayına gelindiğinde ise Taipei Ekonomi ve Kültür Misyonu, aralarında Türkiye Cumhuriyeti Helal Akreditasyon Kurumu, Tayvan Dış Ticaret Bürosu, TAITRA, İstanbul’daki Tayvan Ticaret Merkezi ve diğer helal belgelendirme kuruluşlarının katıldığı bir seminer düzenlemiştir. Bu hususta, ülkemizdeki helal ürünler konusunda Tayvan ile dayanışmanın sürekliliği, kültürel açıdan ilişkileri pekiştirici bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Nitekim, Tayvan’ın Müslüman dostu bir ülke olması, tıpkı Türkiye örneğinde olduğu gibi, özellikle çoğunluğu Müslümanlardan oluşan ülkeler ile ilişkilerini geliştirmede Tayvan’ın avantajlı bir konumda yer almasını sağlamaktadır. Son olarak, iki ülke mutfaklarının birbirine detaylı bir şekilde tanıtılması için, yemek festivali adı altında özel etkinliklerin düzenlenmesi, farklı kültüre sahip iki ülke insanının birbiriyle pozitif etkileşim sağlamaları adına faydalı olabilir.

Tayvan’ın, özellikle Kovid-19 ile mücadelesi düşünüldüğünde, sağlık alanındaki gözle görülür başarısı dikkat çekmektedir. Bu konuda, Kovid-19’un ilk dönemlerinde erkenden önlem alan ülke, virüs ile mücadelede en az zarara uğrayan ülkelerin başında gelmektedir. Tayvan, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) üyeliğinin Çin tarafından engellenmesine rağmen onlarca ülkeye yardım etmiştir. Tayvan’ın DSÖ’ye üye olamaması, özellikle Kovid-19 karşısında göstermiş olduğu olağanüstü başarısı dikkate alındığında hiç şüphesiz DSÖ için bir kayıptır. Bu süreçte, Tayvan, Kovid-19 ile mücadelesi devam eden diğer ülkelere milyonlarca maske hibe etmiştir ve Tayvan’ın maske hibe ettiği ülkelerden biri de Türkiye’dir.[ii] Bununla birlikte Tayvan, ülkemizin Kovid-19 ile mücadelesinin henüz ilk aylarında büyük bir başarı örneği göstererek kısa sürede binlerce adet ürettiği, %100 yerli tasarımı ve yerli üretimi olan Biyovent marka yoğun bakım tipi mekanik solunum cihazına da katkıda bulunmuştur. İçerisinde, Tayvan’ın önde gelen bilgi iletişim teknolojisi şirketlerinden Arestech’in ürettiği dokunmatik panelin (PPC-N157P) yer aldığı solunum cihazı, T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, TÜBİTAK ve Bilkent Üniversitesi Cyberpark (Biosys) destekleriyle üretilmiştir. Teknoloji alanında dünya markalarına sahip olan Tayvan ile teknoloji ve bilişim alanındaki ilişkilerin sürekli olarak geliştirilmesi, ülkemiz adına bir artıdır.

Sonuç

Son olarak, özellikle bu yıl ülkemizde yaşanan ve ne yazık ki acı kayıplarla sonuçlanan doğal afetlerde Tayvan, Türkiye ile dayanışma içinde olduğunu ifade etmiştir. 24 Ocak 2020’de Elazığ’da 41 vatandaşımızı kaybetmemizle sonuçlanan depremde, Tayvan halkı, ülkemize destek amacıyla Türk Kızılayına toplamda 61 bin 192 Türk lirası değerinde bağış yapmıştır. Bu bağış, hiç şüphesiz, diğer dünya vatandaşlarına da örnek olmuştur. Bunun yanı sıra Tayvan hükûmeti, Elazığ depremi için, T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığına (AFAD) 100 bin Amerikan doları bağışta da bulunmuştur. Konuyla ilgili olarak Tayvan Dışişleri Bakanı Joseph Wu, Tayvan halkının Türkiye’nin geçmişteki yardımlarını hiçbir zaman unutmadığını ifade etmiştir. Öte yandan, henüz geçtiğimiz günlerde yaşadığımız ve yüzlerce vatandaşımızı kaybetmemize sebep olan 6,9 büyüklüğündeki İzmir depremi sonrası Twitter üzerinden Türkiye’ye destek verme çağrısında bulunan Tayvan Devlet Başkanı Tsai Ing-wen, bir vefa ve dayanışma örneği göstermiştir. Bu hususta, geçtiğimiz günlerde, İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Tunç Soyer ile çevrim içi gerçekleşen zirvede görüşen Taipei Ekonomi ve Kültür Misyonu Temsilcisi Yaser T.H. Cheng, geçmiş olsun dileklerini ileterek İzmir Büyükşehir Belediyesine 70 bin Amerikan doları koşulsuz bağışta bulunacaklarını ifade etmiştir. Hatırlayalım, Türkiye Cumhuriyeti, 1999 yılında Tayvan’ın Nantou şehrinde meydana gelen ve 2400’ün üzerinde sivilin hayatını kaybettiği 7,7 büyüklüğündeki yıkıcı depremdeki[iii] arama kurtarma çalışmalarına destek sağlamak için Tayvan’a 15 kişilik bir ekip göndermişti. Bu hususta, her iki ülkenin de karşılıklı yardım çağrılarına olumlu yanıt vermesi, Türk-Tayvan ilişkilerinin güçlenmesi konusundaki fırsatlardan biridir. Hiç şüphesiz her iki ülke de deprem kuşağında yer almaktadır. Nitekim, iş birliği ve dayanışma, bu tür afet durumlarında ikili ilişkilerin geliştirilmesi için kullanılabilecek en güçlü iki araçtır.

Jiji Depremi için 1999 yılında Tayvan’a giden arama kurtarma ekibimiz. (Kaynak: Ai Yang -艾揚-, Central News Agency -Taiwan-)

Bu yazıda, Türk-Tayvan ilişkileri eğitim, sağlık, kültür ve teknoloji alanlarındaki güncel gelişmeler dikkate alınarak değerlendirilmiştir. Bu alanlarda, ikili ilişkilerin geliştirilmesi hususunda yeni yollar tespit edilmeye çalışılmıştır.

Sonuç olarak, Türk-Tayvan ilişkilerinde yeni fırsatların değerlendirilerek taraflar için en iyi faydanın sağlanmaya çalışılması ve ikili ilişkileri, özellikle resmî temsilciliklerin öncülüğünde, birçok alanda geliştirme konusunda kalıcı birlik ve dayanışmanın tesis edilmesi ve kazan-kazan yaklaşımının benimsenmesi hem Türkiye için, hem de Tayvan için yarar sağlayacaktır.

Yararlanılan kaynaklar

“20年兩震 台灣土耳其8000公里情長” Başlıklı Çince Haber, Central News Agency (Taiwan) https://www.cna.com.tw/news/firstnews/202001310228.aspx

“Türkiye’ye Vefa” Başlıklı Kızılay Haberi https://www.kizilay.org.tr/Haber/KurumsalHaberDetay/4944

21 Eylül 1999 Tayvan Depremi Başlıklı İlan, T.C. İçişleri Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Resmî İnternet Sitesi https://deprem.afad.gov.tr/tarihteBuAy?id=58

Arestech’s PPC-N157P in action against COVID-19 in Turkey https://ipc2u.com/news/productnews/arestech-s-ppc-n157p-in-action-against-covid-19-in-turkey/

Çağ Üniversitesi Resmî İnternet Sitesi, “Eğitim İşbirliği” Başlıklı Haber https://www.cag.edu.tr/tr/haberler/-2

New Turkish envoy eager to advance Taiwan-Turkey ties https://www.taiwannews.com.tw/en/news/4001809

Taipei Ekonomi ve Kültür Misyonu Resmî İnternet Sitesi, Basın Duyuruları https://www.roc-taiwan.org/tr_tr/cat/9.html
Taipei Ekonomi ve Kültür Misyonu Resmî İnternet Sitesi, Bölgesel İlişkiler, Tayvan ile Türkiye İlişkileri https://www.roc-taiwan.org/tr_tr/post/423.html

Taipei launches first Muslim-friendly vending machine https://www.taiwannews.com.tw/en/news/3772381

Taiwan Achieves Record 200 Days With No Local Coronavirus Cases https://time.com/5905129/taiwan-coronavirus-record/

Taiwan aims to attract more Turkish tourists https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/taiwan-aims-to-attract-more-turkish-tourists/1014923

Taiwan Centers for Disease Control https://www.cdc.gov.tw/En

Taiwan’s economy likely grew by 3.33% in 3rd quarter https://www.taiwannews.com.tw/en/news/4041430

Tayvan hükümeti, İzmit Büyükşehir Belediyesi’ne 70 bin dolar bağışlayacak https://t24.com.tr/haber/tayvan-hukumeti-izmir-buyuksehir-belediyesi-ne-70-bin-dolar-bagislayacak,916044

Turkey rescuers recall 921 earthquake mission in Taiwan https://www.taiwannews.com.tw/en/news/2030296