TÜM dünyada olup bitenler, çok hızlı bir değişim içinde
gerçekleşiyor. Savaşlar, darbeler, salgınlar, felâketler, ekonomik krizler ile
bunlara ek olarak eğitim, moda ve teknoloji başlığı altında onlarca şey…
“Tehlikenin farkında mısınız?” cümlesinde yer alan
klişe ikazı, en bâriz özelliği ile Kuzey Irak’ta Saddam’ın, Libya’da Kaddafi’nin,
Mısır’da Mursi’nin devrilmesinde, Suriye’de baş gösteren iç savaşta ve en son
Afganistan’daki Taliban meselesinde duymuş olduk.
Geçen hafta sonu, ajanslar Taliban’ın Kâbil’e
girdiğini ve kontrolü ele geçirdiğini bildiren haberleri geçtiğinde,
sevinenlerden (!) ziyâde üzülenler ve endişe edenler çoğunluğu elinde bulunduruyordu.
Bu durum ne kadar devam eder, ibre değişir mi, Türkiye
sınırlarını döven göç dalgası kırılır mı, yoksa artar mı? Hepsini zaman ve bu
soruna kafa yoran ülkelerin “samimî” stratejisi gösterecek.
Her şey, 2001 yılının Eylül ayında gerçekleşen saldırılarla
birlikte başlamıştı. Amerika Birleşik Devletleri, “11 Eylül saldırılarını”
gerekçe göstererek, sorumlu tuttuğu Usame Bin Ladin’i yakalamak, El-Kaide’nin
hareketlerini kısıtlamak, Taliban ve yandaşlarını bertaraf ve en önemlisi de Afganistan’da
güvenliği yeniden tesis etmek istiyordu. Bunun için oluşturulan “Kuzey
İttifakı” ile birlikte Afganistan’a asker çıkardı.
Doha’dan Kâbil’e uzanan ortaklık
Herkes sevinmişti. Kalıcı barışı sağlamak için bölgede bulunan ABD öncülüğündeki koalisyon
güçleri, Taliban’ı iktidar pastasından uzaklaştırmayı başarmışlardı. Sonradan
toparlanma eğilimine giren Taliban’a karşı diş geçiremeyeceğini ve Afganistan’dan
istediği sonucu alamayacağını öğrenen Amerika, savaş misyonunu sonlandıracağını,
2016 yılı sonuna kadar da tüm birliklerini ülkeden çekeceğini dünya kamuoyuyla
paylaşmıştı. Ancak beklenen çekilme, ABD’de yapılan başkanlık seçimleri
nedeniyle gecikmeli olarak 2021 yılında gerçekleşecekti.
2020 yılının Ocak ayında, Katar’ın başkenti Doha’da
bir araya gelen Amerikan ve Taliban heyetleri, “Doha Anlaşması”nı imzalayarak
ABD askerlerinin 2021 yılı başında Afganistan’ı terk etmeleri üzerine
anlaştılar.
Amerika’nın Taliban ile el sıkışmasından çıkardığımız
sonuç şu: Taliban’ın El-Kaide gibi bölgede “yabancı” bir figür olarak görülmesinden
çok öte, “yerli” ve kabul görmüş bir yapı olduğu gerçeği…
Anlaşma sonucunda başlayan geri çekilme işlemiyle
iştahı kabaran Taliban, karşı saldırılar başlattı ve önüne kattığı ilçeleri ve
kentleri ele geçirerek ilerleyişini sürdürdü. En nihâyet, 15 Ağustos 2021
tarihinde de elini kolunu sallayarak Kâbil’e girdi.
Taliban, yaptığı açıklamalarda, Kâbil’e girmenin bu
kadar kolay olmasını, Bagram Üssü’ndeki Afgan askerlerinin teslim olmasını ve Cumhurbaşkanı
Eşref Gani’nin ülkeden ayrılmasını (kaçmasını) bu kadar erken beklemediklerini itiraf
etti.
“Açıkçası biz de hiç beklemiyorduk!”
Taliban her ne kadar 2014 yılından beri ülkenin Cumhurbaşkanı
olan Eşref Gani başkanlığındaki hükûmeti ve ordu ile çalışanlar için af ilân
edeceğini ve kadın haklarına saygı duyacağını belirtse de Afganistan’ın güvenli
olmadığı aşikâr.
Gani, terk etme gerekçesini, “Saraya girmek isteyen Taliban’a karşı durmak ya da 20 yıl korumaya
adadığım ülkemi terk etmek… Eğer kalsaydım, bu, birçok vatandaşın şehit
olmasına ve Kâbil’in yıkılmasına yol açacaktı” şeklinde açıklarken, içi
dolar dolu bavulları yanında götürdüğü ifşâ edildi.
Dünyanın önde gelen haber ajanslarının, ateşli
bölgeden geçtikleri ilk haberlere oranla gizli çekilip sosyal medyada
yayınlananlar daha vahimdi. Kurulduğu ilk günden beri Amerika’nın desteğini
arkasında hisseden Taliban, bir dönem Türkiye’de ağırladığımız Cumhurbaşkanı Yardımcısı,
Özbek asıllı General Raşid Dostum’un evi ile Cumhurbaşkanlığı Sarayı’nı da ele
geçirdi. ABD’nin başkent Kâbil’de bulunan büyükelçiliğini ve 6 bin askerle
gerçekleştirdiği tahliye operasyonu, Afgan halkının “0911” kodlu uçağın
kanatlarına yapışması ve havalandıktan sonra kuş gibi yere çakılıp
parçalanması, kadınların başta hastaneler, eğitim yuvaları ve bilim merkezleri
olmak üzere tüm kamu kurumlarından dışlanması ve yabancı erkeklerle gezenlerin kırbaçlanması,
servis edilen görüntülerden bazılarıydı.
Daha üzerlerindeki ter kurumadan faizin, tefeciliğin,
uyuşturucunun yasaklanması ve cezasının ise idam olacağını duyurdu Taliban.
Dışişleri Bakanlığımız, yaşanan gelişmeler üzerine, diğer ülkeler gibi atağa
geçerek, Afganistan’da bulunan büyükelçilik çalışanları ile Türk vatandaşlarının
tahliyesini gerçekleştirse de, bölgeden ne pahasına olursa olsun ayrılmak
isteyen on binlerce insan var.
Şu bir gerçek ki, yönetimi “barışçıl” bir şekilde
devralmak istediklerini söyleyen “Taliban”ın ismini bundan sonra sıklıkla ve
epey bir müddet duyacağız. Afganistan İçişleri Bakanlığı’nın, Taliban’ın
başkente girmesinin ardından yönetimin devri için müzakerelere başlanacağını
duyurması da bunun göstergesi. Benzer bir açıklama da Pakistan Dışişleri
Bakanlığı’ndan geldi ve Afganistan’da favorilerinin olmadığını, iki ülke
arasında iyi ilişkiler istendiği belirtildi.
Birleşmiş Milletler (BM) ise, Afganistan’daki insanî
durumu ele almak için uluslararası toplumun koordineli ve uyumlu şekilde çaba
göstermesi gerektiğini, Afgan hükûmetinin tanınmasının tek taraflı değil, ortak
bir temelde gerçekleşmesinin önemine vurgu yaparak NATO ve BM’nin mümkün olan
en kısa sürede üst düzey uluslararası görüşmelere olanak sağlaması gerektiğini
vurguladı.
Şimdi imtihan zamanı!
Gerçekleşen değişim, hem Taliban ve destekçileri
açısından, hem de Afgan halkı ile bu ülkede cereyan edecek olan hâdiselerle ilintili
ülkeler için “imtihan” niteliğinde. Çünkü daha önce hiç sahip olmadıkları ve
oldukça ağır bir sorumluluğu da beraberinde getirecek. Bir yandan güvenlik,
diğer yandan hizmet sunumu ve kötüye giden yaşam koşullarının iyileştirilmesi… “Taliban,
25 yıl önce Kâbil’e girişinde ve sonrasında gelişen olayların seyrinden ders
alır mı?” derseniz “Kısmen” derim. Ama uzun vadede istikrarsızlığa, kaosa ve
çözümsüzlüğe gebe bu coğrafya... Gebe, çünkü Taliban tarafından dünyaya sunulan
hikâye, oldukça “radikal” bir değişimi içeriyor.
Talebeler neye talip?
1994 yılında Afganistan’ın güneyindeki Kandahar
kentinde ortaya çıkan Taliban, 79 senesinde başlayan iç savaşta, Amerika’nın
desteğiyle Sovyet işgaline karşı mücadele veren ve kendilerine “Mücahit” denilen
grup iken “Taliban” (Talebeler) ismini almıştı. Kısa sürede ülkenin büyük
bölümünde kontrolü ele geçiren ve şeriat rejimini kuran Taliban’ın iktidarda
olduğu beş yıl boyunca kadınlar kamusal hayattan dışlandı. Kadınlara peçe
zorunluluğu getirildi, okumalarına, çalışmalarına ve yanlarında erkek
olmaksızın dışarı çıkmalarına izin verilmedi.
Erkekler de bu yasaklardan payını aldılar; takke,
sakal ve en yakın câmide beş vakit namaz kılma mecburiyeti getirildi. Yüzü
görülen kadınlar ile namaz sûrelerini bilmeyenler kırbaçlandı. Taliban’ın savaş
yürüttüğü bilim cephesinde okullar medreseye dönüştürülürken, ders kitaplarında
sadeliğe gidildi, resimler yok edildi. Televizyon yayınları durduruldu, her
türlü görsel yayın ve müzik yasaklandı. Bilgisayarlar televizyon kabul edilerek
kırıldı. Verilen idam ve el kesme cezaları, Cuma namazından sonra halkın
gözleri önünde gerçekleştirildi.
Amerika’yı hedef alan 11 Eylül saldırıları, Taliban
rejiminin sonu oldu. Bugün Kâbil’e 75 bin savaşçısıyla girmesine izin verilen
Taliban, 2000’lerin başında kaybettiği o ihtişamlı gücü geri kazanmak istiyor.
İşe, şeriatı geri getirmek ve parlamentoyu feshetmekle başlayacağı konuşuluyor.
Afgan halkının tedirginliği de burada başlıyor işte. Kaldıkları yerden devam
edecekler!
“Taliban” etiketli “Yeni Afgan Hükûmeti’nin” kısa
vadede komşusu Pakistan ile yakınlaşacağı, orta vadede ise Çin’le ilişkilerini
geliştireceği konuşuluyor. Hakeza, son zamanlarda ABD ile dostluk trendi
yakalayan ve Körfez ülkelerindeki siyâsî, ekonomik ve istihbarî yönden nüfuzunu
arttıran Hindistan, ABD ve NATO’dan boşalan güvenliğin yeniden sağlanması
göreviyle gündemde olan Türkiye ve bu iki ülkenin yanında Rusya, İngiltere ve İran’ın
Taliban karşısındaki safa dâhil olacağını rahatlıkla söyleyebiliriz.
Geride bir muamma gibi duran ve geçmişte Taliban
yönetimini tanıyan Suudi Arabistan ile Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) kalıyor.
Bu ülkelerin tavrı da ABD’nin vereceği “destur” dâhilinde belirlenecektir.
Tıpkı Taliban askerlerinin 40 yıldır ellerinde bulundurdukları Rus menşeli
“Kalaşnikov” marka silaha ruhsat verdikleri gibi…
Associated
Press tarafından açıklanan 20 yıllık savaş bilânçosunda 2 bin 448 Amerikan, bin
144 NATO ve 66 bin Afgan askeri ile ABD safında yer alan 3 bin 846 Afgan, 47
bin 245 sivil, 51 bin 191 Taliban ve destekçisi, 444 insanî yardım çalışanı ile
72 gazeteciden oluşan 172 bin 390 kişilik bir kayıp tablosu yer alıyor.
İşte
böylece Amerika’nın, 20 yıl boyunca, başta Afganistan olmak üzere, Pakistan ve
Türkiye ile beraber tüm dünyayı oyaladığı ortaya çıktı! Bir anlamda “savaşıyor”
gibi yaptı. Vahşi Batı’nın çocukları, Irak’tan sonra Afganistan’ı da kaderine
terk ederken, Taliban’dan kurtulmak için kürtaj yaptılar ama geç kaldılar! Kandan,
irinden, cehâletten beslenen vahşileştirilmiş ve kontrol edilemez bir güçle
doğdular. Doğar doğmaz yürümeye, koşmaya ve saldırmaya başladılar.
Karanlık günlere geri dönüş
Afganlı kadınların ve kız çocuklarının, savaşın sürdüğü
son 20 yılda bireysel ve sosyal alanda elde ettikleri “özgürlük” ve kazanımlar,
Taliban’ın geri dönüşüyle birlikte büyük bir tehdit altında. Uygulanacağına
kesin gözüyle bakılan şeriat kanunlarına bağlı müeyyidelerin yanı sıra 15 yaş
üstü ve 40 yaş altı bekâr ve dul kadınlara el konulacağı korkusunun kadınların
çatılardan atlayarak intihar etmesine sebebiyet verdiği, gelen haberler
arasında. Tedirgin olanlar sadece kadınlar değil. Aktivistler, kadın hakları
alanında çalışan kişiler ve gazeteciler de tedirgin ve birçoğu sosyal medya
hesaplarından “Bugün, iş yerimizdeki son günümüz” diyerek paylaşımlarda bulundular.
Bugün zafer sarhoşluğu yaşayan Taliban sözcüleri (!)
“yumuşak” dilde konuşuyor ve her türlü diyaloğa açık görünüyor olabilirler. Ancak
buna ne Afgan halkı inanıyor, ne de ben.
Göç baskısına refleks gösteren ülkemizin bu kaotik
ortamı “barış” düzlemine çevirmesi elbette çok zor. BM’den NATO’ya, Amerika’dan
Rusya’ya, Çin’den İran’a, İngiltere’den İsrail’e, Pakistan’dan Hindistan’a
uzanan ve Çin Seddi’nden de uzun olan diplomatik yollarda sarf edilecek çaba, beraberinde
kendi sınırlarımız dâhilindeki yerleşim alanlarına ve bölgeye huzur getirir mi?
Cevabı, verilecek destek ve tutulacak sözler ile yine zaman gösterecek…
Devlet aklının bireysel öngörülere ve yorumlara açık
ya da kapalı olmasını tartışma konusu yapmadan, gönlüm, Taliban ile hiçbir zaman
muhatap olunmaması yönünde…
Daha dün, inancının gereği olarak başlarını örttüğü
için okullarından uzaklaştırılan, Meclis’ten kovulan, kürsüden indirilen, sırf
eşleri başörtülü diye Cumhurbaşkanlığı mâkâmını lâyık görülmeyenler, İHL mezunu
diye “meslek” dışında yaşam hakkı tanınmayanlar, “Vatan elden gidiyor”
yaygarasını yapan lâik kesimin tellalları tarafından linçe uğrayanların,
hoşgörü dini olan İslâm’ı ayaklar altına alan bu gürûhla yan yana gelmeden
defalarca düşünmeleri gerekir. Çünkü bu örnekten yola çıkılarak, neredeyse
Taliban ile yaşıt PKK terör örgütünün yarın “muhatap” alınması ülkemize
dayatılabilir.
Şimdi ya yanılmak istiyorum ya da bu kâbustan uyanmak!
