TAYVAN, resmî adıyla Çin Cumhuriyeti[i],
23 milyonluk nüfusuyla demokratik, devingen ve modern bir ülkedir. Son
yıllarda, gelişmiş teknolojisi ve özellikle Kovid-19 sonrası salgınla
mücadelesi dikkate alındığında, sağlık alanındaki başarısıyla ön plana çıkan
Tayvan ile ikili ilişkilerin en iyi seviyeye taşınması, ülkemiz adına önemli
bir kazanç olacaktır. Bu hususta, bu yazıda, Türk-Tayvan ilişkileri, eğitim,
sağlık, kültür ve teknoloji alanlarında güncel gelişmeler ışığında
değerlendirilecek ve ikili ilişkilerin ilgili alanlarda geliştirilmesi
konusunda olası yeni fırsatlara değinilecektir.
Hiç şüphesiz, Tayvan, özellikle son dönemde Kovid-19 ile
mücadeledeki başarısıyla diğer ülkeler tarafından yakından izlenmektedir. 21
Kasım 2020 itibarıyla ülkedeki toplam vaka sayısı 611 (546’sı iyileşmiş), can
kaybı sayısı ise yalnızca 7’dir. Bununla birlikte, ülkede en son açıklanan
yerel olarak edinilen koronavirüs vakası (locally acquired case) 12
Nisan 2020 tarihinde tespit edilmiştir, bir başka deyişle ülkede, 200 günden
fazla süredir ülke içi yeni vaka tespit edilmemiştir. Bu durumun olumlu bir
sonucu olarak Tayvan, artan ihracat oranı ile birlikte bu yılın üçüncü
çeyreğinde %3,33’lük büyüme oranı elde etmiştir. Elbette, ülkenin geçmiş
yıllardaki salgın tecrübeleri (2003 yılındaki SARS ve 2011 yılındaki MERS),
virüsün ilk olarak ortaya çıktığı Çin’in yanı başında yer alan bir ülke
olmasına rağmen aldığı erken önlemler ve teknolojisini Kovid-19 ile mücadelede
entegre bir şekilde kullanması bu başarısının başlıca göstergeleri olarak
karşımıza çıkmaktadır.
Türk-Tayvan ekonomik ve kültürel ilişkileri, tesis
edildiği günden bugüne başarılı bir şekilde sürdürülmektedir. Bu hususta, 1989
yılında Ankara’da kurulan ve bu konuda resmî görev üstlenen Taipei Ekonomi ve
Kültür Misyonu (kuruluş adıyla Taipei Ekonomi ve Kültür Ofisi) aktif bir
temsilcilik örneği göstermektedir. İkili ilişkilerin geliştirilmesi konusunda,
özellikle son yıllarda oldukça başarılı bir kamu diplomasisi stratejisi izleyen
Tayvan’ın Türkiye’deki resmî temsilciliği olan Taipei Ekonomi ve Kültür
Misyonu, ikili ilişkileri yalnızca ekonomik ve kültürel anlamda değil, turizm
ve eğitim alanlarında da geliştirmeyi ve en iyi seviyeye taşımayı
hedeflemektedir. Misyon, bu hedefini çeşitli konferans ve sempozyumlar
düzenleyerek gerçekleştirmektedir. Bu hususta, Taipei Ekonomi ve Kültür Misyonu
ile Ankara Üniversitesi Asya-Pasifik Çalışmaları Uygulama ve Araştırma
Merkezinin (APAM) ortaklığında düzenlenen, benim de katılma fırsatını elde
ettiğim, “Türkiye’de Tayvan Çalışmaları-I (Tarih, Ekonomi ve Uluslararası
İlişkiler)” adlı sempozyum, 3 Nisan 2018 tarihinde Ankara’da düzenlenmiştir.
Sempozyuma bildiri sunarak katkı sağlayan alanında uzman akademisyenlerin yanı
sıra emekli büyükelçiler ve milletvekilleri de iştirak etmiştir. İlki
düzenlenen sempozyumda tanıtılan ve sempozyumla aynı adı taşıyan bilimsel
kitabın akabinde, 24 Ekim 2019 yılında Ankara’daki Tayvan Temsilciliği’nde
tanıtılan, “Türkiye’de Tayvan Çalışmaları-II (Tarih, Ekonomi ve Uluslararası
İlişkiler)” adlı ikinci bilimsel kitap da yayımlanmıştır. Benim, bir Tayvan
bursiyeri olarak bu konudaki naçizane önerim, Tayvan’ın başkenti Taipei’de,
Türkiye ve Tayvan’dan alanında uzman akademisyenlerin ve her iki ülkede de
görev yapmış temsilcilerin katılacağı benzer bir sempozyumun düzenlenmesidir.
Gerçekten, Taipei Ekonomi ve Kültür Misyonu ile Taipei Türk Ticaret Ofisi
ortaklığında düzenlenecek olası bir sempozyum, Tayvan’da Türkiye çalışmalarının
tesis edilmesi ve ilişkilerin karşılıklı geliştirilmesi konularında her iki
ülkeye de katkı sağlayacaktır.
Tayvan ile Türkiye ilişkilerinde misyon faaliyetleri
Özellikle geçtiğimiz yıl, Taipei Ekonomi ve Kültür
Misyonunun katkılarıyla, üniversitelerarası dostluk ilişkilerinin sağlanması,
her iki ülkenin de eğitim alanındaki ilişkilerinin sağlamlaştırılması konusunda
önemli bir aşama kaydedildiğinin bir göstergesidir. Bunun en belirgin
örnekleri, son dönemde, Gazi Üniversitesi ve Ulusal Cheng Kung Üniversitesi,
Çukurova Üniversitesi ve Ulusal Formosa Üniversitesi, Gebze Teknik Üniversitesi
ve Ulusal Kaohsiung Bilim ve Teknoloji Üniversitesi rektörleri tarafından
imzalanan iş birliği ve dayanışma temelli anlaşmalardır. Bu anlaşmaların yanı
sıra, Çağ Üniversitesi ile Tayvan’daki Çin Kültür Üniversitesi arasında
imzalanan ortaklık ve iş birliği anlaşması, ikinci yabancı dil eğitimi
dillerinden biri Çince olan bir Türk üniversitesi ile imzalanması adına önem
arz etmektedir.
Yukarıda bahsedilen ikili eğitim anlaşmalarının diğer üniversitelere
örnek olması, dayanışmanın ve etkileşimin artması adına önemlidir. Bununla
birlikte, dünyanın merkezinin gittikçe Asya kıtasına kaydığı dikkate
alındığında, bir milyarın üzerinde insanın konuştuğu, Tayvan’ın anadili de olan
Çincenin önemi gittikçe artmaktadır. Özellikle, başta, Türkiye’de ikili
anlaşmaların sağlandığı üniversitelerde Tayvan dil merkezlerinin kurulması ve
Çincenin Tayvanlı dil öğretmenleri tarafından Türk öğrencilere öğretilmesi,
Tayvan’ın dil ve kültürünün yaygınlaşması ve dolayısıyla yumuşak gücünü
artırması adına önem teşkil etmektedir. Buna karşılık, Türk dilinin
yaygınlaştırılması ve tanıtımı amacıyla, Tayvan’daki üniversitelerde Türkçe dil
merkezlerinin kurulması önemlidir. Bununla birlikte, Taipei’deki Ulusal
Chengchi Üniversitesi’nde yer alan ve aktif olarak faaliyet gösteren Türk Dili
ve Kültürü Bölümünün (Department of Turkish Language and Culture)
dışında, Tayvan’daki başka bir üniversitede de benzer bir bölümün tesis
edilmesi, dil ve kültür etkileşiminin artırılması konusundaki başlıca
hamlelerden biri olabilir.
Eğitim alanındaki ikili ilişkilerin geliştirilmesi
konusundaki olası fırsatların yanı sıra, turizm, her iki ülkenin insanı için de
çekici bir unsurdur. Her yıl yaklaşık 100 bin Tayvanlı turist Türkiye’yi ziyaret
etmektedir. Hem Tayvan’ın Türkiye temsilcisi Sayın Yaser Tai-Hsiang Cheng, hem
de Türkiye’nin Tayvan temsilcisi Sayın Muhammed Berdibek, iki ülke arasındaki
turist etkileşiminin artırılması konusunda hemfikirdir. Tayvanlı Temsilci Yaser
Tai-Hsiang Cheng’ın, Aralık 2017’de, Türkiye Seyahat Acenteleri Birliği’nde
(TÜRSAB) yaptığı konuşmasında da ifade ettiği gibi, Tayvan, Türk misafirleri
ağırlamaktan büyük mutluluk duymaktadır. Buna karşılık, Tayvan Temsilcimiz
Muhammed Berdibek, eylül ayında, Tayvan’ın köklü haber sitelerinden Taiwan
News’e verdiği röportajda, daha fazla Tayvanlı turisti ülkemize çekmemek için
hiçbir sebep olmadığını ifade ederek Türk-Tayvan ilişkilerinin turizm alanında
da geliştirilmesi konusunda oldukça istekli olduğunu göstermiştir.
Tayvan’ın hassasiyet göstergeleri
Gerçekten, kültür, ikili ilişkilerin geliştirilmesinde
birleştirici faktörlerin başında yer almaktadır. Özellikle yemek hem Türk
kültüründe hem de Tayvan kültüründe önemli bir yere sahiptir. Tayvan, Türk
mutfağının yanı sıra diğer dünya mutfaklarına da ev sahipliği yapmaktadır.
Elbette, tıpkı ülkemizde olduğu gibi, farklı kültürden insanların Tayvan’da
yerleşik olarak bulunması bu ev sahipliğinin ve misafirperver yaklaşımının en
önemli sonuçlarından biridir. Bu hususta, son dönemde, Tayvan’ın büyük
çoğunluğunu Güneydoğu Asyalı Müslümanların oluşturduğu göçmen nüfusu dikkate
alındığında, helal sertifikalı işletmelere verilen önem artmıştır. Bugün
Tayvan’da, helal sertifikalı mevcut üretici ve işletme sayısı 1.075’tir. Temmuz
2019’da İstanbul ve Ankara’daki Tayvan Ticaret Merkezi’nden yetkililer, Türkiye
Cumhuriyeti Helal Akreditasyon Kurumuna, iş birliği olanaklarını değerlendirmek
adına bir nezaket ziyaretinde bulunmuştur. Bununla birlikte, bu yıl haziran
ayında Tayvan Dış Ticareti Geliştirme Konseyi (TAITRA) tarafından düzenlenen
Tayvan Helal Ürünler Lansmanı’nda helal sertifikalı yeni ürünlerin tanıtımı
yapılmıştır. Temmuz ayına gelindiğinde ise Taipei Ekonomi ve Kültür Misyonu,
aralarında Türkiye Cumhuriyeti Helal Akreditasyon Kurumu, Tayvan Dış Ticaret
Bürosu, TAITRA, İstanbul’daki Tayvan Ticaret Merkezi ve diğer helal
belgelendirme kuruluşlarının katıldığı bir seminer düzenlemiştir. Bu hususta,
ülkemizdeki helal ürünler konusunda Tayvan ile dayanışmanın sürekliliği, kültürel
açıdan ilişkileri pekiştirici bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Nitekim,
Tayvan’ın Müslüman dostu bir ülke olması, tıpkı Türkiye örneğinde olduğu gibi,
özellikle çoğunluğu Müslümanlardan oluşan ülkeler ile ilişkilerini geliştirmede
Tayvan’ın avantajlı bir konumda yer almasını sağlamaktadır. Son olarak, iki
ülke mutfaklarının birbirine detaylı bir şekilde tanıtılması için, yemek
festivali adı altında özel etkinliklerin düzenlenmesi, farklı kültüre sahip iki
ülke insanının birbiriyle pozitif etkileşim sağlamaları adına faydalı olabilir.
Tayvan’ın, özellikle Kovid-19 ile mücadelesi
düşünüldüğünde, sağlık alanındaki gözle görülür başarısı dikkat çekmektedir. Bu
konuda, Kovid-19’un ilk dönemlerinde erkenden önlem alan ülke, virüs ile
mücadelede en az zarara uğrayan ülkelerin başında gelmektedir. Tayvan, Dünya
Sağlık Örgütü (DSÖ) üyeliğinin Çin tarafından engellenmesine rağmen onlarca
ülkeye yardım etmiştir. Tayvan’ın DSÖ’ye üye olamaması, özellikle Kovid-19
karşısında göstermiş olduğu olağanüstü başarısı dikkate alındığında hiç
şüphesiz DSÖ için bir kayıptır. Bu süreçte, Tayvan, Kovid-19 ile mücadelesi
devam eden diğer ülkelere milyonlarca maske hibe etmiştir ve Tayvan’ın maske
hibe ettiği ülkelerden biri de Türkiye’dir.[ii]
Bununla birlikte Tayvan, ülkemizin Kovid-19 ile mücadelesinin henüz ilk
aylarında büyük bir başarı örneği göstererek kısa sürede binlerce adet
ürettiği, %100 yerli tasarımı ve yerli üretimi olan Biyovent marka yoğun bakım
tipi mekanik solunum cihazına da katkıda bulunmuştur. İçerisinde, Tayvan’ın
önde gelen bilgi iletişim teknolojisi şirketlerinden Arestech’in ürettiği
dokunmatik panelin (PPC-N157P) yer aldığı solunum cihazı, T.C. Bilim Sanayi ve
Teknoloji Bakanlığı, TÜBİTAK ve Bilkent Üniversitesi Cyberpark (Biosys)
destekleriyle üretilmiştir. Teknoloji alanında dünya markalarına sahip olan
Tayvan ile teknoloji ve bilişim alanındaki ilişkilerin sürekli olarak
geliştirilmesi, ülkemiz adına bir artıdır.
Sonuç
Son olarak, özellikle bu yıl ülkemizde yaşanan ve ne
yazık ki acı kayıplarla sonuçlanan doğal afetlerde Tayvan, Türkiye ile
dayanışma içinde olduğunu ifade etmiştir. 24 Ocak 2020’de Elazığ’da 41
vatandaşımızı kaybetmemizle sonuçlanan depremde, Tayvan halkı, ülkemize destek
amacıyla Türk Kızılayına toplamda 61 bin 192 Türk lirası değerinde bağış
yapmıştır. Bu bağış, hiç şüphesiz, diğer dünya vatandaşlarına da örnek
olmuştur. Bunun yanı sıra Tayvan hükûmeti, Elazığ depremi için, T.C. İçişleri
Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığına (AFAD) 100 bin Amerikan
doları bağışta da bulunmuştur. Konuyla ilgili olarak Tayvan Dışişleri Bakanı
Joseph Wu, Tayvan halkının Türkiye’nin geçmişteki yardımlarını hiçbir zaman
unutmadığını ifade etmiştir. Öte yandan, henüz geçtiğimiz günlerde yaşadığımız
ve yüzlerce vatandaşımızı kaybetmemize sebep olan 6,9 büyüklüğündeki İzmir
depremi sonrası Twitter üzerinden Türkiye’ye destek verme çağrısında bulunan
Tayvan Devlet Başkanı Tsai Ing-wen, bir vefa ve dayanışma örneği göstermiştir.
Bu hususta, geçtiğimiz günlerde, İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Tunç Soyer
ile çevrim içi gerçekleşen zirvede görüşen Taipei Ekonomi ve Kültür Misyonu
Temsilcisi Yaser T.H. Cheng, geçmiş olsun dileklerini ileterek İzmir Büyükşehir
Belediyesine 70 bin Amerikan doları koşulsuz bağışta bulunacaklarını ifade
etmiştir. Hatırlayalım, Türkiye Cumhuriyeti, 1999 yılında Tayvan’ın Nantou
şehrinde meydana gelen ve 2400’ün üzerinde sivilin hayatını kaybettiği 7,7
büyüklüğündeki yıkıcı depremdeki[iii]
arama kurtarma çalışmalarına destek sağlamak için Tayvan’a 15 kişilik bir ekip
göndermişti. Bu hususta, her iki ülkenin de karşılıklı yardım çağrılarına olumlu
yanıt vermesi, Türk-Tayvan ilişkilerinin güçlenmesi konusundaki fırsatlardan
biridir. Hiç şüphesiz her iki ülke de deprem kuşağında yer almaktadır. Nitekim,
iş birliği ve dayanışma, bu tür afet durumlarında ikili ilişkilerin
geliştirilmesi için kullanılabilecek en güçlü iki araçtır.
Jiji Depremi
için 1999 yılında Tayvan’a giden arama kurtarma ekibimiz. (Kaynak: Ai Yang -艾揚-, Central News Agency -Taiwan-)
Bu yazıda, Türk-Tayvan ilişkileri eğitim, sağlık, kültür ve
teknoloji alanlarındaki güncel gelişmeler dikkate alınarak değerlendirilmiştir.
Bu alanlarda, ikili ilişkilerin geliştirilmesi hususunda yeni yollar tespit
edilmeye çalışılmıştır.
Sonuç olarak, Türk-Tayvan ilişkilerinde yeni fırsatların
değerlendirilerek taraflar için en iyi faydanın sağlanmaya çalışılması ve ikili
ilişkileri, özellikle resmî temsilciliklerin öncülüğünde, birçok alanda
geliştirme konusunda kalıcı birlik ve dayanışmanın tesis edilmesi ve kazan-kazan
yaklaşımının benimsenmesi hem Türkiye için, hem de Tayvan için yarar
sağlayacaktır.
Yararlanılan kaynaklar
“20年兩震 台灣土耳其8000公里情長” Başlıklı Çince Haber,
Central News Agency (Taiwan) https://www.cna.com.tw/news/firstnews/202001310228.aspx
“Türkiye’ye Vefa” Başlıklı Kızılay Haberi https://www.kizilay.org.tr/Haber/KurumsalHaberDetay/4944
21 Eylül 1999 Tayvan Depremi Başlıklı İlan, T.C. İçişleri
Bakanlığı Afet ve Acil Durum Yönetimi Resmî İnternet Sitesi https://deprem.afad.gov.tr/tarihteBuAy?id=58
Arestech’s PPC-N157P in action against COVID-19 in Turkey
https://ipc2u.com/news/productnews/arestech-s-ppc-n157p-in-action-against-covid-19-in-turkey/
Çağ Üniversitesi Resmî İnternet Sitesi, “Eğitim İşbirliği”
Başlıklı Haber https://www.cag.edu.tr/tr/haberler/-2
New Turkish envoy eager to advance Taiwan-Turkey ties https://www.taiwannews.com.tw/en/news/4001809
Taipei Ekonomi ve Kültür Misyonu Resmî İnternet Sitesi,
Basın Duyuruları https://www.roc-taiwan.org/tr_tr/cat/9.html
Taipei Ekonomi ve Kültür Misyonu Resmî İnternet Sitesi, Bölgesel İlişkiler,
Tayvan ile Türkiye İlişkileri https://www.roc-taiwan.org/tr_tr/post/423.html
Taipei launches first Muslim-friendly vending machine https://www.taiwannews.com.tw/en/news/3772381
Taiwan Achieves Record 200 Days With No Local Coronavirus
Cases https://time.com/5905129/taiwan-coronavirus-record/
Taiwan aims to attract more Turkish tourists https://www.aa.com.tr/en/asia-pacific/taiwan-aims-to-attract-more-turkish-tourists/1014923
Taiwan Centers for Disease Control https://www.cdc.gov.tw/En
Taiwan’s economy likely grew by 3.33% in 3rd quarter https://www.taiwannews.com.tw/en/news/4041430
Tayvan hükümeti, İzmit Büyükşehir Belediyesi’ne 70 bin
dolar bağışlayacak https://t24.com.tr/haber/tayvan-hukumeti-izmir-buyuksehir-belediyesi-ne-70-bin-dolar-bagislayacak,916044
Turkey rescuers recall 921 earthquake mission in Taiwan https://www.taiwannews.com.tw/en/news/2030296
*N. Gevri: 2018 Tayvan Bursu (Millî
Eğitim Bakanlığı) Yüksek Lisans Bursiyeri
[i]
Bu yazıda, Çin Cumhuriyeti’nden
Tayvan, Çin Halk Cumhuriyeti’nden ise Çin olarak bahsedilecektir.
[ii] Tayvan,
Türkiye’deki temsilciliği Taipei Ekonomi ve Kültür Misyonu aracılığıyla
ülkemizin Kovid-19 ile mücadelesine destek için Reyhanlı ve Kilis
Belediyelerine 100 bin adet maske, 15 bin adet eldiven ve 2 bin 100 adet
siperlik bağışlamıştır.