HIYANET çalışmaları Kırım topraklarında, Rus Çariçesi Katerina önderliğinde başlamış olsa da, Yunanistan’ın Osmanlı Devleti’nden ayrılma hikâyesi 1830’larda yaşanmıştır.

Dönemin güçlü ülkeleri (düvel-i muazzama) marifetiyle yapay bir krallık şeklinde olan bu ayrılmanın ardından sınırları dışında yaşayan tüm Rumları tek bir çatı altında toplamak yani Megali İdea (Büyük Ülkü), Yunanistan’ın hem iç, hem de dış politikasının temel hedefi olmuştur. Bu temel hedef, Yunanistan’ın Osmanlı Devleti’ne karşı yayılmacı siyasetinin de temel argümanı olmuştur. Megali İdea’yı Ioannis Kolettis (1844 Yunan Başbakanı) şöyle tanımlamıştır:

“Yunan Krallığı, Yunanistan’ın tamamından ibaret değildir, sadece en küçük ve en fakir bölümünü oluşturmaktadır. Bir Yunan sadece bu krallıkta yaşayan olarak değil, fakat İoannina, Teselya, Serez, Edirne, İstanbul, Trabzon, Girit, Samos ve Yunan tarihi ve ırkıyla bağlantısı olan herhangi bir yerde yaşayan olarak değerlendirilmelidir.”[1]

Büyük Mübadele’nin de bir nedeni olan Megali İdea, 1897 yılında Osmanlı-Yunan (Teselya) Savaşı’yla büyük bir darbe almıştır.

Megali İdea, uzun bir aradan sonra Eleftherios Venizelos’un 1910 yılında Yunanistan Başbakanı olmasıyla yeniden gündeme gelmiştir. Esasen Giritli olan Eleftherios Venizelos’un 1909 yılında darbe yapan askerler tarafından başbakanlığa getirilmesinin iki nedeninden biri Girit’in alınması, diğeri de Megali İdea’yı uygulamasıdır. Nitekim Venizelos bu görevler için derhâl kollarını sıvamış ve İngiltere ile Fransa’nın yardımıyla Yunan ordusu ve donanmasını güçlendirmiş, Balkanlarda Osmanlı karşıtı ittifak oluşturulması için yoğun diplomatik faaliyetler gerçekleştirmiştir.[2]

Bununla beraber, İtalya’nın 1911 yılında Trablusgarp Savaşı ve bu nedenle 12 ada ile Rodos’u işgal etmiş olması, Venizelos’un Megali İdea’yı uygulaması için çok büyük destek sağlamıştır. Balkan Harbi, Megali İdea’ya adeta lütuf sağlamış ve Yunanistan’ın topraklarını yaklaşık iki katına çıkarmasına vesile olmuştur.[3]

Venizelos, Megali İdea için bir yandan Doğu Ege adalarını (Sakız ve Midilli) işgal ediyor, diğer yandan 1914 yılında Osmanlı’ya savaş açmak istiyor ve başka bir yandan da Osmanlı’ya karşı yeni bir Balkan ittifakı kurmak istiyordu. Birinci Dünya Harbi Venizelos için paha biçilmez bir fırsat olmuştur.

Venizelos, harbin başında Osmanlı’ya karşı savaşa girmek için çaba sarf etmiş ve ardından İtilaf Devletleri’ne, Yunanistan’ın ordu ve donanmasının Osmanlı Devleti’ne karşı savaşmak üzere İtilaf Devletleri emrinde olduğunu ifade etmiştir. İngiltere, Yunanistan’ın bu taleplerini kabul etmemiş, ancak bir de Osmanlı’nın harbe girmemesi hâlinde Yunanistan’ın tarafsız kalmasını istemiştir.[4] Osmanlı Devleti Almanya’nın yanında savaşa dâhil olunca, 1915 yılında Yunanistan’a, daha sonra İzmir’i işgal etme karşılığında harbe girmesi teklif edilmiştir. Bu teklif, Venizelos tarafından derhâl kabul edilmişse de Alman yanlısı Kral Konstantinos tarafından reddedilmiştir. Bu durum Yunanistan’da, 1917’ye kadar sürecek olan Kralcılar ve Venizelosçular kavgasının (Millî Bölünme) başlangıcı olmuştur. Süreç Kral’ın dediği yönde gelişmiş ve Venizelos istifa etmek durumunda kalmıştır.[5]

Venizelos istifa etmiş olsa da kavgasını sürdürmüş ve 1916 yılında Selânik’te bir “devrim hükûmeti” kurmuş, 1917 yılında İngiltere ve Fransa’nın desteğini alarak Kral’ı devirmiş, Başbakan olmuş, 2 Temmuz 1917’de de İttifak Devletleri’ne karşı savaş ilân ederek Büyük Savaş’a dâhil olmuştur. Bütün bu gayretin amacı, Megali İdea kapsamında İzmir’in işgal edilmesidir. Ancak Venizelos’un bu istek ve talebi, İngiltere ile Fransa’nın 1918 yılı Kasım’ında, Rusya İç Savaşı’nda Çar yanlılarının kazanması için Rusya’nın güneyine, Odessa ve Kırım’a askerî yardım gönderme icraatına takılmıştır.

Venizelos bu şartı yerine getirmiş, Paris Barış Konferansı’nda İzmir’in işgali konusunda İngiltere ve Fransa’nın desteğini almayı başarmış ve 15 Mayıs 1919’da İzmir’i işgal etmiştir. [6]

Venizelos’un böyle başlayan Megali İdea’sı Venizelos’un 1920 seçimlerini kaybetmesine neden olurken, Anadolu’da Gazi Mustafa Kemal önderliğinde sürdürülen Millî Mücadelemizle, 22 gün 22 gece süren Sakarya Melhame-i Kübrası (Sakarya Savaşı-Kan Deryası) ile durmuş, hemen ardından 26 Ağustos 1922’de ise Büyük Taarruz’la Türk Ordularının Yunan ordularını İzmir’e kadar kovalamasıyla sürmüştür. Tam 3 yıl sonra, Eylül 1922’deki bozgunla yerini “Küçük Asya Felâketi”ne (Mikra Asiatiki Katastrofi) bırakmıştır.

Bu yazı, yakın tarihte yaşananları anlatmak için yazılmadı elbette. “Tarih tekerrürden ibarettir” sözünün hatırlanması için yazıldı. Peki, gerçekten tarih tekerrürden ibaret midir? Ufak tefek farklılıklarla, evet!

Hemen bakalım…

Dün Anadolu’nun işgali vardı; bugün jetlerimizin kilitlenmesi ve Ege adalarının haksız yere silahlandırılması var. Dün Yunanistan’ın arkasında İngiltere ve Fransa vardı; bugün ABD var. Dün Venizelos vardı, bugün Kiriakos Miçotakis var. Dün tüm imkânsızlıklarla da olsa canı pahasına bu ülkeyi korumak için savaşan Şanlı Ordumuz vardı; bugün modern donanımıyla yine canı pahasına bu ülkeyi korumaya hazır Şanlı Ordumuz var.

Madem tarih tekerrürden ibarettir, bırakalım öyleyse, son sözü yine Sakarya[7] (Kısakürek, 2013) söylesin:

“Her şey akar; su, tarih, yıldız, insan ve fikir./ Oluklar çift; birinden nur akar, birinden kir./ Akışta demetlenmiş büyük küçük kâinat./ Şu çıkan buluta bak bu inen suya inat!/ Fakat Sakarya başka, yokuş mu çıkıyor ne?/ Kurşundan bir yük binmiş köpükten gövdesine./ Çatlıyor, yırtınıyor yokuşu sökmek için./ Hey Sakarya, kim demiş suya vurulmaz perçin?/ Rabbim isterse sular büklüm büklüm burulur,/ Sırtına Sakarya’nın Türk tarihi vurulur.”