Son Ağa Abdülkadir Timurağaoğlu’nun ders veren portresi

“Kikan”, Kürtçe “kiki” kelimesinden geliyor. “İki kardeş, büyük kardeş, ağabey, saygı duyulan kişi” anlamlarına geliyor. Mardin Kızıltepe ovasında yüz elli, hemen karşısı Suriye’de iki yüz olmak üzere toplamda üç yüz elli köyden oluşan, yaklaşık nüfusu da beş yüz bini aşan büyük bir aşiret… Bir eyalet âdeta…

“AĞALIK mı kaldı mı bu çağda arkadaş?” dediğinizi duyar gibiyim. Haklısınız. Önce “ağalık” denilen düzeni anlatmalıyım size. Ki ezberiniz bozulsun önce. Benim bozuldu zira…

Ağalık, bir tür konfederasyon başkanlığıdır. Kabileler, aşireti oluşturur. Başlarında da ağa vardır. Sanıldığının aksine, feodal görünen bu yapı demokratiktir. Seçimle gelinir. Öyleyse zehir zemberek bir soru sizlere: Hiç gerçek bir ağa gördünüz mü? 

Ben gördüm. Kikan Aşireti Ağası Abdülkadir Timurağaoğlu’nu tanıdım. Tanıdım, söyleştim ve çok sevdim.

Sıkı durun! Ağalık yukarıdaki algı ve tanımların tam aksine, Doğu ve Güneydoğu Anadolu için çok doğru, çok güzel bir olgudur. Zamanın Diyarbakır Valisi Efkan Âlâ’nın ziyaretinde sorduğu “Ağa odası nedir?” sorusuna Kikan Aşireti Ağası, eski milletvekili, bölgenin kanaat önderi Abdülkadir Timurağaoğlu’nun verdiği cevabı hatırlatalım: “Ahali için ücretsiz lokanta, misafirler için otel, gençler için eğitim müessesesi, ihtilâflılar için mahkemedir.”

Mardin Eski Valisi Hasan Duruer’e göre tam da böyledir. Ve Devletimiz, ağalık müessesesini zayıflatarak problemleri çözeceğine daha da büyütmüştür. Evet, aynen böyledir, biz de şahidiz!


Kikan Aşireti

Önce Kikan Aşiretini anlatmalıyım size. “Kikan”, Kürtçe “kiki” kelimesinden geliyor. “İki kardeş, büyük kardeş, ağabey, saygı duyulan kişi” anlamlarına geliyor. Mardin Kızıltepe ovasında yüz elli, hemen karşısı Suriye’de iki yüz olmak üzere toplamda üç yüz elli köyden oluşan, yaklaşık nüfusu da beş yüz bini aşan büyük bir aşiret… Bir eyalet âdeta…

Bir Kürt aşiretidir Kikan. İlginç bir bilgi daha: Aşiret, ırka dayalı bir olgu değil. Aşirete Arap veya Türk kabileleri de girebiliyor. Var da… Demokratik bir tavırla, hangi aşirete dâhil olacağınıza kabilenizin büyükleri karar veriyor. Bu yüzden ırkî değil, sosyolojik bir oluşum. Bir dayanışma, kaynaşma merkezi; bir güvenlik şemsiyesi, ortak hareket olgusu bir bakıma.

Nusaybin’den Ceylanpınar’a kadar yüz elli köyü kapsayan Kikan Aşireti, aslında iki ana koldan oluşuyor: Kikan Çırıkan ve Kikan Halecan…

Kikan Çırıkan’ın on üç tane kabilesi var: Simeyla, Rammakan, Zergan, Halikana, Alihani, Neccara, Şüküra, Kösekan, Azizan, Omeran, Sinkan, Saruhana, Hiskan ve Morikan.

Kikan Halecana’nın ise dört tane kabilesi var: Temmereki, Haseneki, Ameriki ve Dırbasi.

Abdülkadir Ağa, yaklaşık yarım asırdır Kikan Çırıkan’ın yani on üç kabilenin seçtiği bir ağa. Bihakkın görevini doğru ve güzel yaptığına -aşirete mensup on üç kabile yöneticisi ile söyleşiler yapmış biri olarak belirtiyorum- herkes şahit. Herkes mutmain. Son güzel ağa Abdülkadir Timurağaoğlu’nu da 27 Ocak 2019 Pazar günü Mardin Kızıltepe’den uğurladık Fâtihâlarla, Tebârekelerle, Yâsînlerle rahmet-i Rahmân’a.

Timurağaoğulları, Seyyid bir aile. Yani Hazreti Hüseyin Efendimizin soyundan geliyorlar. Soyları sahih, Hazreti Muhammed’e (aleyhisselâm) dayanıyor. Aslen Araplar, zamanla Kürtleşmişler. Bugün Kürtçe konuşuyorlar. Ailedeki herkes Arapça da biliyor.

İlk olarak 1650’lerde büyük büyük dedeleri Seyyid Muhammed Rüstem gelmiş bölgeye irşat için. Aşiretlere doğru İslâm’ı öğretmek amacıyla… Zarif, kibar, âlim, zâhid, âdil biri… Çok sevilmiş. Kikan Aşiretini Saruhanalar yönetiyormuş o dönem. Mevcut ağadan şikâyetler çok olunca, demokratik olarak Seyyid Muhammed Rüstem’i ağalığa seçmiş kabileler. Rüstem Efendi, “Bizim işimiz irşat, ağalık değil!” diyerek reddetmiş. Oğlu İsmail’i seçmişler bu kez, onu ikna etmişler. Timurağaoğullarından ilk ağa, Seyyid İsmail Ağa seçilmiş böylece. Ve her zaman seçimlerle de sürmüş bu sistem. Sonra sırasıyla Mehmet Ağa, Eyüp Ağa, Sor (Kırmızı) Abdi Ağa, Reşit Ağa, Timur-Temmo Ağa, Mehmet Ali Ağa, Mahmut Ağa ve son olarak da Abdülkadir Timurağaoğlu bu görevi yürütmüş.

Timurağaoğlu Ailesi

Abdülkadir Ağa’yı 2016 yılı Mayıs ayında tanıdım ben. Kikan Aşireti üzerine çalışırken bir saate yakın sohbet ettik, kayıt aldım. İleri yaşına rağmen -ki kayıt sırasında seksen altı yaşındaydı- aydınlık bir zihni ve hafızası vardı.

Liderliğini Abdülkadir Ağa’nın yaptığı Timurağaoğlu Ailesi, Mardin’in en varlıklı, en hayırsever, en devletçi ailelerinden biridir. Bunu ben söylüyorum. Ama benden evvel, yirmi sekiz ay Mardin Valiliği görevini başarıyla üstlenmiş Vali Hasan Duruer de söylüyor. Ki tanıyanlar bilir, Hasan Duruer kılı kırk yaran, hassas, çok titiz, âdil ve notu kıt bir validir.

Yüzü aşkın kişiden oluşan Timurağaoğlu Ailesi, ikisi un, biri çırçır olmak üzere üç fabrika sahibi. Ayrıca nüfusu iki yüz bine ulaşan Kızıltepe’de bir meşrubat markasının distribütörlüğünü de üstlenmiş. Altı bin dönümlük araziyi kullanıyorlar. Fabrikalar, meşrubat dağıtımı ve ziraî faaliyetler için ortalama üç yüz kişi çalışıyor yanlarında.

Abdülkadir Ağa, 1930 doğumluydu. Kardeşi Hacı Fahri ise 1932… Abdülkadir Ağa’nın sekiz erkek, on üç kız ve Hacı Fahri’nin ise beş erkek, sekiz kız çocuğu var. Fabrikaları ve ziraî faaliyetleri uzunca bir süredir Hacı Fahri’nin iki büyük oğlu Mehmet ve Vedat kardeşler deruhte ediyor. Bu arada Hacı Fahri Amca, ağabeyinden evvel, 2006 yılında rahmetli olmuş.

Seksen dokuz yaşındayken, bir Pazar günü çok sevdiği Yaratanına kavuşan, sakin görünümlü, âkil bakışlı, sabırlı, edepli, hoşgörülü Abdülkadir Timurağaoğlu ile ilgili birkaç anekdot nakletmek istiyorum sizlere.

Mardin Artuklu Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Ahmet Ağırakça’dan, mâkâmında bizzat dinledim ve kaydettim. O anlatıyor:

“5 Haziran 1977 Genel Seçimleri öncesi… Adaylar belirleniyor. MSP’nin Mardin’den iki milletvekili çıkaracağı kesin gibi. Mevcut Bayındırlık Bakanı Fahim Adak ağabeyimizin ilk sıraya koyulacağı da kesin. Bir duyum aldık; ikinci sıraya Kızıltepe ovasından Kikan Aşiretinin lideri Abdülkadir Ağa konacakmış.

Ben de MSP Mardin Gençlik Kolları Başkanıyım o sırada. ‘Olamaz, partimizde bu kadar doktor, mühendis, avukat varken, ilkokul mezunu, hem de bir ağayı nasıl milletvekili seçeriz? Buna el koymalıyım’ dedim.

İl Gençlik Kolları yönetimini topladım hemen, durumu anlattım. Herkes benim gibi infial hâlinde. Bana yetki verdiler, ‘İl Gençlik Kollarını temsilen Ankara’ya git, genel merkez nezdinde görüşmelerde bulun, Abdülkadir Ağa’yı engelle’ kararı çıktı toplantıdan. Dağıldık.

Ankara’ya gitmek üzere parti binasından caddeye indim. Tam da Sürur Han’ın karşısında, karşı kaldırımda Abdülkadir Ağa’yı gördüm, eliyle bana gel işareti yaptı, geçtim. Selâmlaştık.

-Ahmet oğlum, sen kaç yaşındasın?

-Yirmi yedi…

-Nüfus kâğıdın yanında mı?

Nüfus cüzdanımı uzatınca devam etti: “Benim adım ikinci sıra için geçiyor ama ben tahsilli ve genç biri milletvekilimiz olsun istiyorum. Seni düşündüm. Şimdi avukatıma talimat vereceğim, on beş güne senin yaşını büyüteceğiz, inşallah milletvekili olacaksın.”

Dondum kaldım. Benim engellemek için Ankara’ya gideceğim kırk beş yaşındaki ağa, beni milletvekili yapmak için uğraşıyordu. Utandım, kıpkırmızı oldum. Koştum, ellerine sarıldım, helâllik istedim. Hemen partiye döndüm. Henüz dağılmamış olan arkadaşlarımı toplayıp durumu anlattım ve dedim ki, ‘İkinci sıra için bütün gücümüzle destekleyeceğimiz tek adayımız var artık: Abdülkadir Timurağaoğlu!’.”


Son güzel “ağa”

Evet, 5 Haziran 1977 Seçimleri’nde Abdülkadir Ağa, MSP Mardin Milletvekili seçilecek ve 12 Eylül 1980 günü Orgeneral Kenan Evren’in askerî darbe ile Meclis’i kapatacağı güne kadar, tam üç yıl, üç ay, yedi gün süreyle parlamentoda mebusluk görevini şerefle yürütecektir.

Bu orta boylu, sakin, gösterişsiz, kendi hâlindeki adamın milletvekilliği de dillere destandır. Ankara’da iki daire tutacak, dayayıp döşeyecek ve başkente gelip onu bulan herkesi, ama istisnasız herkesi yedirip içirecek, orada misafir edecektir. İşleri neyse, nereyle görüşülecekse bizzat kendisi gidecektir. Diyelim ki, öğretmen tayini için bir öğretmen adayıyla birlikte ilgili genel müdüre gidildi, diyecektir ki, “Müdür bey, ben siyasetten anlamam. Ne olur, bana açık açık söyleyin, bu gencin işi olmayacaksa doğruyu bilsinler de buralarda sürünmesinler, yok yere ümitlenmesinler!”.

Abdülkadir Ağa budur. Tam da budur! Her zaman budur: Açık, net ve mert…

MSP’nin Mardin teşkilâtlarının yükü bütünüyle onun omuzlarındadır; büyük bir zevk ve onurla yapar üstelik bunu. Kira, elektrik, su, telefon faturaları, üç yüz, beş yüz kişilik yemekler, miting masrafları, Ankara’ya gelip giden heyetlerin yeme içme ve konaklama masrafları…

Yeğeni Vedat Timurağaoğlu’na kulak verelim: “Askerî darbelere sevinilir mi hiç? Hiçbir aklı başında insan sevinmez elbette. Ama biz sevindik! İnanmayacaksınız ama sevindik. Amcamın milletvekilliği Timurağaoğlu Ailesi için bir tarafıyla şeref ve hizmet, diğer tarafıyla yıkım oldu. 12 Eylül 1980 Darbesi olduğunda oturduk, hesapladık; siyasetin ailemize getirdiği borç, tam tamına 11 milyar 500 milyon lira idi. (Eski hesapla 11 buçuk trilyon lira.) Şikâyet etmedik hiç ama yıllarca bu borcu ödedik. Çok dürüst ve cömert olan Abdülkadir Ağamızın siyaset hayatının bize getirdiği yük buydu. Ama helâl, hoş olsun!” 

Timurağaoğlu Ailesi de budur. Tam da budur! Her zaman budur: Cömert, fedakâr, toplumcu…

Abdülkadir Timurağaoğlu ağa doğdu, ağa öldü. Dik, onurlu, mütevazı, âdil, müşfik, hoşgörülü, sabırlı, çözümcü, yardımsever, toparlayıcı, bütünleyici, teşvik edici… Hep devlet yanlısı, devletle beraber, devlet için…

Zira onun amcası Mehmet Ali Ağa, Sultan İkinci Abdülhamid’in Hamidiye Alaylarında binbaşıydı beş yüz kişilik aşiret askeriyle birlikte. Babası Mahmut Ağa kaymakamdı. Bulgarların Edirne işgali üzerine amcası Mehmet Ali Ağa, babası Mahmut Ağa ve Kikan Aşiretinden beş yüz asker, yeme içme, konaklama, silah ve mühimmat elbette Mehmet Ali Ağa’dan olmak üzere Edirne’ye koşmuş ve Enver Paşa komutasında Edirne’yi işgalden kurtarmıştı. Edirne’den sonra Erzurum cephesine koşmuş ve Allahuekber dağlarında bir kısmı donarak şehit olmuştu.

Kikan Aşireti buydu. Tam da buydu! Her zaman buydu: Devletin, milletin, ümmetin yanında…

Abdülkadir Ağa da, babası Mahmut Ağa da, amcası Binbaşı Mehmet Ali Ağa da, dedesi Timur Ağa da, dedesi Reşit Ağa da buydu işte! Hani şu kahvesi Suriye’de, Irak’ta, Suudi Arabistan’da hâlâ meşhur, “Hadi bize bir Reşit Ağa kahvesi pişirin” denilen Reşit Ağa… Tâ Seyyid İsmail Ağa’ya, Seyyit Muhammed Rüstem Efendi’ye kadar uzanan Timurağaoğulları buydu işte, böyle de olacaktı.

Abdülkadir Ağa, doksanından gün aldığı son zamanında, 27 Ocak 2019 Pazar günü sabaha karşı, tertemiz, onurlu, hayırlı bir hayatla, mümin, muvahhit, Müslüman bir kalple rûhunu Âlemlerin Rabbine teslim etti.

Mekânın cennet olsun Abdülkadir Ağa! Güle güle son güzel ağa! Güzel kalpli, güzel amelli, güzel mâzili ağa, selâm götür bizden de ötelere!