İNSANOĞLUNUN şaşırtıcı
başarıları her daim gözlerimizi kamaştırıyor; hatta kimi zaman adeta bizi
bizden alıyor. Bir opera sanatçısının sesi ile dalıp çıktığı derinlikler, bir
piyano virtüözünün akıllara ziyan performansı, bir ressamın renklerle şiir
yazışı, dünyanın tepelerinden korkusuzca kendini bırakan “basejumper”ların
tüyleri diken diken eden cesareti, hattatların göz yaşartan desenleri, hafıza
şampiyonlarının şaşırtıcı becerileri ve daha nice akıl almaz insanî başarılar,
hayretten ağzımızı açık bırakıp bizi kendilerine hayran ederler.
Bir
şeyler yapacağımız zaman onlar gibi olmak isteriz. Mükemmelleri örnek alır,
onlar gibi olma yolunda kimi zaman yıllarımızı harcarız. Bir kısmımız mesela
–bencileyin-, sevdikleri müziği sadece dinlemekle yetinemezler; onu aynen, hayran
oldukları kişiler gibi, hatta onlardan da iyi yapmaya heves ederler. Çoğunluğu
bunu başaramaz elbet, yolun bir yerinde vazgeçer geriye boşa harcanmış aylar,
yıllar, mali kaynaklar bırakarak…
Diğer
insanların başarılı oldukları alanlar, kalıplar vardır. Kimi konuşmada, kimi
sporda, kimi bir sanat dalında, kimi de politikada parıldar. Önce bu kişilere,
sonra yaptıkları işlere ilgi duyarız genelde. Onların yaptığı işi onlar gibi
yapmak, hatta onlardan daha iyi yapmak, en azından hayatımızın bir döneminde
neredeyse ana odaklanma noktası haline gelir. Ama bu odaklananların kahir
ekseriyeti, “hayran oldukları o iş için doğmamış” olduklarını bir süre sonra
anlarlar.
“Sıradan
olmamak gerek” desem size, çoğunuz benimle aynı fikirde olursunuz. “Sıradan olmamak
lazım” argümanını onaylayan birçok insanla birlikte sıradanlaşmak pahasına bunu
yaptığınızı bile fark etmezsiniz çoğu zaman. Sıradışı olmanın gerekli bir şey
olduğu algısı, en sıradan algı tiplerinden biridir hâlbuki. Neden? Belki de
sıradanlığın zıddının sadece “farklı olmak” değil, aynı zamanda ve hemen her
zaman “başarılı olmak” gibi algılanmasından dolayıdır. Hâlbuki hiç de öyle
değildir mesele.
Sıradan
olmamak için, hayatında sıradan gördüğü her şeye sırtını dönen ve böylece yıllar
boyu gözünün önündeki imkânlardan, hatta mucizelerden bihaber yaşayan insanları
tanısanız, sıradışı olmaya çalışırken kaçırdıklarınızı daha iyi anlayacaksınız;
anlayacağız belki...
Başarılı
ve usta insanlara dikkat edin! Biz, onları genellikle hep başarılı oldukları işlerle
ve o işler bağlamında tanırız. Başka bir hayatları olduğu, hayatlarının diğer
alanlarında neler yaşadıkları pek aklımıza gelmez. Onlar gibi olamayışımıza
içten içe hayıflanırız bazen. Ama acaba o hayranlık uyandıran görüntü ne
pahasına karşımızda arz-ı endam eder, bunu bilebilir miyiz? Bir enstrüman virtüözü,
bir sahne sanatçısı, bir politikacı, bir bilim adamı, bir sporcu, bir söz
ustası, bir romancı, medyada karşınıza çıkan her “haber değeri taşıyan” insan,
kendini tam anlamıyla gerçekleştirmiş midir acaba? Her zaman mutlu mudurlar? Hayatlarından
doyum hissederler mi? Yaptıkları onları tatmin eder mi?
Biliyorum,
aklınıza hemen ünlülerin ancak aylar süren evlilikleri, bunalımları,
intiharları, dağınık hayatları, magazin basınına malzeme olan abartılı
yaşamları ve tepkileri geliyor. Bunlar, sadece basının cımbızladığı birkaç
başıbozuk hadise mi, yoksa sandığımızdan çok daha mı yaygın bu tip insanlar
arasında acaba?
İnsan gibi neredeyse sonsuz boyutlu bir varlığın bu dünyadaki herhangi bir alanda kalburüstü bir başarıya sahip olmasının bedelini biliyor muyuz? O başarıyı hepimiz istiyoruz belki, ama onun bedelinin farkında mıyız? Ödeyebilecek miyiz?
Kendi
olarak sıradanlaşmak
Genel
bir prensibi kabullenmekte pek zorlanmayız: Herkes bir şeyleri diğerlerine göre
daha “rahat” yapar ve o işi yaparken -doğal olarak- çok daha üretken ve
verimlidir. Gerek doğuştan, gerekse erken çevremizin sağladığı imkânlardan
gelen yeteneklerimizin benzersiz bir kombinasyonuna sahip bireyler olarak birçoğumuz,
diğerlerinden çok farklı ve yegâneyizdir.
Kimi
minicik ses frekanslarını dahi birbirinden ayırabilecek bir işitme donanımıyla,
kimi en karmaşık beden hareketlerini kolayca yapabilecek bir beden ve vücut
yapısıyla, kimi de insanları bir bakışta anlayabilecek bir empati yeteneğiyle
dünyaya gelmiş olabilir. Bu insanların, hayatlarında yapabilecekleri en kolay
işler de işte bu hazır yeteneklerinden azamî düzeyde istifade edebilecekleri
alanlardır.
“Bir
şeyi yaparken mutlu ve verimli olabiliyorsanız, o iş için dünyaya gelmiş olma
ihtimaliniz yüksektir” desek, herhalde çok yanlış bir çıkarım olmaz. Fakat birçoğumuz,
özellikle eğitim ve sosyal etkileşim süreçlerinde, sınırlı sayıdaki
seçeneklerden bir tanesine uyum yapmaya zorlanır, çoğu zaman bize hiç uygun
olmayan alanlarda başarılı olmaya mecbur bırakılırız. Moda, medyatik
pompalamalar ve geçici popüler heveslerin sevkiyle hiçbir zaman derinleşme imkânı
bulamayacağımız nice uğraşla, nice bilgi biçimi ile zaman harcamak durumunda
kalırız. Bu dünyadaki her insan gibi “benzersiz” olduğumuzu bize pek kimseler
hatırlatmadığı için, şu sonsuz olasılıklar evrenini birkaç başarı formülüne
indirgeyen hazırlop paketler yüzünden ekserimiz mutsuz ve sıkıntılı bir hayatın
içinde bulur kendini. Heveslerimiz de böyledir; ne olduğumuzu bilmeden, ne
olacağımızı hayal etmeye başlamış buluruz kendimizi...
Gördüğüm genel bir manzarayı sizinle paylaşayım: Bir tek işte en iyi olmak için hayatından büyük fedakârlıklar yapan çok insan var. Uzaya robotlar göndermekten tutun da elindeki müzik aletini neredeyse konuşturmaya varana kadar, insan kabiliyetlerinin sınırlarını zorlayarak elde edilen nice başarılar görürüz her gün. Bunların hepsi de insandır ve potansiyelleri içinden bir tanesini seçerek gerçekleştirme yolunda bir kader çizgisi takip etmişlerdir.
İnsan gibi neredeyse sonsuz boyutlu bir varlığın bu dünyadaki herhangi bir alanda kalburüstü bir başarıya sahip olmasının bedelini biliyor muyuz?
Ödüllerden,
konserlerden, alkışlardan, takdir ve teşekkürlerden sonra kendi yaşamına
çekilen o “sıradışı” insan ne yapar peki? Ne yapacak, sizin, benim gibi her
faninin dertleri onda da mevcuttur ve o dertleri ile baş başa kalır. Belki
maddeten birçok sorunu -geçici bir zaman için de olsa- hallolmuş görünür, ama
şimdi daha büyük bir derdi vardır onun: Yaşamının geri kalanı ile ne
yapacaktır?
Yaşama sanatı hakkında bilgi sahibi midir acaba o kimse? Kendi ile baş başa kaldığında, etrafındaki gerçek aile ve dost meclislerinde mutluluğu tadacak mecali kalmış mıdır? Eğer bunları yapabiliyorsa, biliniz ki çok nadir ve seçkin bir örnek ile karşı karşıyasınızdır. Zira günümüzün yaygın “Batı menşeli” toplumsal kabullerinden biri olan “başarı ve sıradışılık” ülküsü, hayatın erken dönemlerinde elde edilip yerleşmesi gereken o eşsiz “yaşam bilgisi”nin sarfını gerektirecek kadar derin bir yoğunlaşma ister. Ardından edinilen yeni yaşam ise, içinde hiç kimsenin nasıl yaşayacağını pek bilemeyeceği bir muammadır. Biyolojik olarak en fazla 150 kişilik bir çevreyle baş edebilecek bir zihinle bazen bütün ülkede, bazen bütün dünyada tanınan, bilinen biri olma arasındaki tezatı yenebilecek bir zihin bulabilmeniz işte bu nedenle çok zordur.
Kendini
gerçekleştirebilmek
Olağanüstü
yetenekler geliştirmek için harcanan zamana dikkat etmek gerek. Beş yaşında
usta işi besteler yapmaya başlayan bir çocukla onlarca sene enstrüman icrası
yapıp da ancak ustalaşabilen insanlar arasında temel bir fark vardır: İlki,
doğuştan gelen altyapısı uyarınca hareket eder ve “mecrasını bulma”nın avantajından
istifade eder. Diğeri ise belki de şartları baştan uygun olmasa da azim ve
çalışma ile belli bir noktaya ulaşır.
Peki,
bunlardan hangisi “kendini gerçekleştirmek”tir acaba? Bunun ölçülerinden bir
tanesi olarak yaşamdaki “doyum ve mutluluk” bir ölçü olabilirdi. Ama ne yazık
ki “çok geç” olmadan bu ölçekteki fark edilebilir işaretleri görebilme imkânımız
olmuyor.
Yanlış
tercihler yüzünden gün geçtikçe biriken mutsuzluk, bazen orta, bazen ileri
yaşlarda vurur insanı. Mesela sırf yüksek puan alabildiği için üniversite
tercihlerinde tıp fakültesi gibi bölümler kazanan ve tüm ömrünü aslında hiç
sevmediği, mizacına hiç uygun olmayan bir meslekle geçiren nice insanımız var.
Sırf yüksek puan alabilecek kadar çalışkan ve hızlı işlem kapasitesine sahip
oldukları için adeta ömür boyu cezalandırılan nice insan…
İş
garantisini veya diğerlerinin gözündeki prestiji öncelerken mutluluğu ikinci
planda bırakmak ne büyük günahtır!.. Hâlbuki o yüksek puanlı teknik mühendislik
bölümlerinde ne sanatçılar, ne edebiyatçılar, ne düşünce adamları vardır ve
sırf “yüksek puan” alabildikleri için, insanlık, belki de ebediyen onlardan
mahrum kalacak, kendileri de hiç öyle olmamalarına rağmen sıradan bir hayat
süreceklerdir. Acaba bu kayıp, telafi edilebilir bir kayıp mıdır?
Yaşama
sanatı
Jean
Jacques Rousseau der ki, “Birçok insan matematiğin yasalarını bilir ve güzel
sanatların birçoğunda beceri sahibidir. Fakat çoğu insan, yaşamı yöneten
yasalarla, yaşama sanatı denen o güç hakkında az şey bilir. Bir insan bir uçak
yapabilir ve onunla bütün dünyayı dolaşabilir. Fakat nasıl mutlu, başarılı ve
memnun olunacağını öğreten o basit sanatın tamamen cahilidir. Sanatları öğrenirken,
listenin en başına ‘yaşama sanatı’nı koymayı unutma”…
Çocuk
yetiştirirken ne yapsak? Sıradışı ve başarılı bir kişi mi, yoksa gerçek ve
sıradan bir insan mı yetiştirmeli? Karar sizin!..