Programlanabilir para ne demek?

Programlanabilir para olarak da anlaşılan bu para, belirli şifreler kullanılarak sanal cüzdanlara yerleştirilip yine şifreler aracılığı ile cüzdanlardan çıkarılarak kullanılabildiği için “kripto para” adını taşımakta. Kişilerin gerçek para ile yapılan harcamaları yapabildiği ya da para kabul edebildiği bir sistem…

GÜNLÜK haberlere göz gezdirdiğim sırada, Çin’de ortaya çıkışından bu yana yayılan Coronavirüs salgını ile ilgili endişelerden kripto paranın da nasibini aldığını okuyorum. Diğer haberlerden farkı,  netîcenin kripto paraya yansımasının olumlu olduğu yönünde. “Bu piyasanın en yüksek hacimli kripto para birimi Bitcoin, 8 bin 500 doların üzerine çıkmış.

Açıkçası bu haberin beni ilgilendiren tek yönü, zaman zaman “digital gold” ifadesiyle yan yana gördüğüm Bitcoin ve hemen akabinde kripto para kelimelerinin açılımı…

Dünya ekonomisinin ciddî değişime “Evet” demesiyle birlikte, internet yenilik patlamasına sebep oldu. Sanal kartlar, tek tuşla yapılan para transferleri ve cep şifrelerle yapılan bankacılık işlemleri hayatımızda kendine başköşede yer buldu. Fizikî anlamda bir para çıkışı olmadan sanal paraları harcar olduk.

Evet, artık tüm dünyada ve ülkemizde yeni bir kelime doğdu. “Crypto” ve “currency” kelimelerinin bileşiminden “kripto (şifreli) para” anlamına gelen ve hiçbir merkezî otorite ya da yabancı kuruma bağlı olmayan sanal bir para birimi: “Cryptocurrency”

Programlanabilir para olarak da anlaşılan bu para, belirli şifreler kullanılarak sanal cüzdanlara yerleştirilip yine şifreler aracılığı ile cüzdanlardan çıkarılarak kullanılabildiği için “kripto para” adını taşımakta.

Kişilerin gerçek para ile yapılan harcamaları yapabildiği ya da para kabul edebildiği bir sistem…

Değeri, bu paranın bir değiş tokuş aracı olarak kabul edilmesinden ve piyasada anlık arz ve talep koşullarına göre belirleniyor.

Kripto paralar, “Blockchain” adı verilen bir teknoloji ile şifrelenmiş işlem takibi sağlayan bir veri tabanında saklanıyor. Tüm para alışverişlerinin kaydının tutulduğu bir sistem… Bir nevi “sanal defter” diyebiliriz.

Elinizde sihirli bir kâğıt tuttuğunuzu farzedin. Benim elimde de aynı kâğıttan var. Çalışma prensibi itibarıyla kendi kâğıdıma yazdığım şey, aynı anda sizin kâğıdınızda da beliriyor. Kendi kâğıdımda yaptığım işlemler herkesin kâğıdına kopyalanıyor ve herkes aynı anda görebiliyor. İşte Blockchain’de de aynı konseptle gerçekleşen taransferler liste hâlinde bir zincirde bulunuyor ve herkes görebiliyor. Bilgilerin gelişmiş şifre algoritmalarıyla, birbirine bağlanarak kaydedildiği bu veri tabanı, bir merkeze bağlı olmaksızın işlem yapabilme imkânı sağlıyor.

***

İşlem bütün dünyada şebekelenmiş bilgisayar ve kodlar üzerinden gerçekleştirildiği gibi, bu bilgisayarlarda kimin ne kadar neye sahip olduğu tasdikli. Tüm bu yazılımları yöneten insanlara da “Bitcoin madencileri” deniliyor.

3 Ocak 2009 yılında sessiz sedâsız, sanal dünyada “Bitcoin” isimli para kullanıma girdi. Bitcoin’in fikir babası ve uygulayıcısı, kendini Satoshi Nakamoto diye tanıtan (arkasındaki isim hâlâ netlik kazanmadı) ve daha sonra ortadan kaybolan bir dâhi…

Yaklaşık binden fazla çeşidinin bulunduğu bu sanal parada, ilk kendini gösteren ve hâlen yaygın olarak kullanılanları; Bitcoin’in dışında Litecoin, Dash, Ether, Zcash ve Monero…

Hızlı dalgalanmalar yaşayan 1 Bitcoin, Kasım 2012’de yaklaşık 13 dolar seviyelerindeydi. Yine 2017 yılı, yaklaşık yirmi kat değer artışıyla Bitcoin için gold seviyesinde bir yıl olmuştur. Yılın başında fiyatı “bin dolar” civarında iken yılsonunda 9 bin doları görmüştür. Birkaç gün içinde değeri 19 bin dolara kadar çıkıp, sonra kısa bir süre içerisinde 14 bin dolara kadar gerilemesi, dalgalanmanın hız göstergelerindendir.

Bunun yanında, ödemelerin elektronik olarak yapılabilmesi nedeniyle işlem maliyetlerinin düşük, hızlı ve özel olması da Bitcoin’i başarılı kılan nedenler arasında.

Kripto paraya dair artılar ve eksiler

Kripto parayı üstün kılan en belirgin özellik, hiçbir merkez bankasına bağlı olmaması nedeniyle ülkelerin ekonomik durumundan etkilenmemesi…

Yine artılarından biri, arkasında bir devlet mekanizması ya da merkez bankası gibi üçüncü bir otoriteye ihtiyaç duyulmadan, doğrudan alıcı ile satıcı arasında dijital ortamda el değiştirebiliyor. Merkezî bir otorite tarafından denetimi olmadığı için bu paralarla açılmış hesapların dondurulması ya da bunlara el konulması gibi tehditlere maruz kalmaması, kimin kime para transfer ettiği ya da kimden para aldığının sadece zincir içinde bir kod olarak görülmesi nedeniyle para transferlerinin bilinirliği, sadece gelişmiş bir algoritmanın varlığına bağlı. Dolayısıyla denetimde bankalardaki işlemin tarafı belli iken, kripto paralarla yapılan işlemde kimin yaptığına dair bilgi almak mümkün değil.

Kimlik bilgilerinin gizliliğinin artısının yanında, istismar edilerek eksiye de dönebilir. Bu gizliliğin bir otorite tarafından denetlenmemesi, sistemi her türlü yasadışı finansal transfere açık hâle getiriyor. Dolayısıyla kripto para, işlem sırasında kazançların vergi dışına çıkarılmasını ve hattâ kara para ilişkilerinde kullanılan ödeme aracı hâline gelmesini kolaylaştırmaktadır.

Sonuç olarak, her geçen gün artan kullanıcı ve yatırımcı sayısı karşısında devletler “Bu sistemde ben de varım” demek isterlerse, hukukî düzenlemeler yaparak olumsuzlukların önüne geçmeleri gerekir. Kripto paraları çılgınlık olarak görmenin ötesine geçerek, fırsat ve riskleri değerlendirerek, kullanımını yakından takip etmeli ve tüketicilerin korunması için yasal düzenlemeler yapması kaçınılmazdır.

Önümüzdeki süreçte, ülkelerin Blockchain teknolojisine dayalı kendi dijital paralarını çıkarma girişimlerini, uzak sayılamayacak bir gelecekte görmenin kuvvetli olasılıklar arasında olduğu aşikârdır. Türkiye’nin 11’inci Kalkınma Plânı’nda “Blokzincir tabanlı dijital merkez bankası parası uygulamaya konulacaktır” ifadesiyle de kendine yer bulan Bitcoin ile ilgili daha çok konuşulacak ve yazılacaktır elbette.

Bitcoin’e dair bazı ilkler

Bitcoin ile yapılan ilk alışveriş: 22 Mayıs 2010’da Bitcoin kullanıcısı Laszlo Hanyecz, iki adet büyük boy pizza için 10 bin BTC ödemiştir. O yıllarda USD cinsinden yaklaşık değeri  25 Amerikan dolarıdır bu.

Bitcoin ile alınan ilk araç: Bir araç tutkunu, Aralık 2013’te Tesla model arabayı 91,4 BTC yani yaklaşık 103 bin dolar ödeyerek satın almıştır.

Bitcoin karşılığında transfer edilen ilk futbolcu: Dünyada ilk kez 2017 yılında Türkiye’de bir spor kulübü, 22 yaşındaki bir futbolcuyu 2 bin Türk lirası artı 0,0524 BTC ödeyerek transfer etmiştir. O tarihlerde 0,0524 Bitcoin’in değeri yaklaşık 2 bin 500 Türk lirasına denk geliyordu.

Hayırlı, bol kısmetli günler diliyorum…