OSMANLI döneminde, 1808’deki Sened-i İttifak ile başlayan
resmî anayasa kültürü, 1839’da Tanzimat Fermanı ve 1876’daki Kanun-i Esasî ile
devam etti. 1909’daki kapsamlı değişiklikle parlamenter sistemi devlet
yönetimine sokan anayasa yine 1876 Anayasası idi. Cumhuriyet öncesi son anayasa
ise Büyük Millet Meclisi tarafından 1921’de “Teşkilât-ı Esasîye” adıyla
üretilmişti.
Cumhuriyet’in ilânından sonra, henüz resmen ilga
edilmemiş olan 1876 Anayasası, Teşkilât-ı Esasîye’nin yeni bir devlet düzeni
önünde engel olarak duruyordu. Devletin dili, dini, rejimi konularını
netleştirecek yeni bir anayasa ihtiyacı hâsıl oldu ve 1924 Anayasası
hazırlandı.
Osmanlı dönemindeki anayasaların tamamı, gücü elinde
bulunduran saltanat mâkâmının kendi yetkilerini sınırlandıran metinler olarak
duruyor karşımızda. 1921 Anayasası ise, varlığı hâlâ devam etmekle birlikte
Osmanlı Devleti’nin müdahalesi olmadan düzenlenen ilk metin olması dolayısıyla
ayrı bir yere konulabilir. 1921 Anayasası ile güç, geçici bir süreyle de olsa
tam olarak Büyük Millet Meclisi’ne devredilmiş görünüyordu.
Geçmiş anayasalar, gücün devletin tepesinden alınarak
tabana yayılmasına vesile olurlarken, 1924’ten itibaren yapılan anayasalar ise devleti
yönetenlerin gücünü arttırmak adına hazırlanmışlardı. 1924 Anayasası, Türkiye
Cumhuriyeti’nin ilk ve kurucu anayasası olarak, yüz yıldır yapılmış diğer
anayasaların merkezine koyuldu hep. Ne var ki, siyâsî tarihi yüz kızartıcı
darbelerle dolu olan Cumhuriyet, silahlı darbelerden sonra askerî mantaliteyle
hazırlanmış anayasalara mahkûm etti toplumu. 1961 ve 1982’de yapılan bu darbe
anayasaları, temel olarak 1924 Anayasası’ndan çok farklı değildi aslında. Zira
her üçü de askerî mantıkla hazırlanmış anayasalardı. Ancak silahlı kuvvetlerin
zihnindeki yönetim modellerini değiştirilemez maddelerle destekleyerek toplumun
prangalarından kurtulmasının önüne geçilmeye çalışıldı.
Son kırk yıldır kullandığımız anayasa olması
dolayısıyla 1982 Anayasası, Türkiye’de en uzun süre yürürlükte kalan anayasa
maalesef. “Maalesef” diyorum, çünkü bu anayasadan özellikle son 25-30 yıldır
şikâyet etmeyen hiçbir kesim kalmadı. Farklı dönemlerde farklı siyâsî partiler
ve sivil toplum kuruluşları bu darbe anayasasını lânetleyip durdu. Ne yazıktır
ki, toplumun bütün katmanları tarafından reddedilmesine rağmen, bu anayasadan
kurtulma ve yeni bir anayasa yapma iradesi ortaya koyulamadı bu süreçte.
AK Parti iktidarı döneminde defalarca gündeme geldiği
hâlde, toplumsal mutabakat zemini oluşmadığı için yeni anayasa masaya gelemedi.
Yapılabilen, ancak 1982 Anayasası üzerinde değişiklikler oldu. Bu da yüz yıllık
Cumhuriyet’in yamalı bohçaya dönmüş bir anayasa ile yönetilmesine yol açtı.
Artık zamanı geldi!
1982 Anayasası üzerinde yapılan değişikliklerin önemli
bir bölümü demokratik haklar üzerinde toplanmışken, eski sistemdeki
cumhurbaşkanı yetkilerinin sınırlandırılması ise iktidar gücünü yükseltmeye
yönelikti. Hükûmet sistemini değiştiren 2017 referandumunda ise Meclis ve Hükûmet
üzerinde çok net bir denetim denklemi kuruldu. Yani son değişiklikler, sadece
hükûmeti kuran cumhurbaşkanını güçlendirmek adına değildi. Aksine, birçok
konuda yetkileri daraltılmış, yetkili olduğu konularda bile Meclis çoğunluğuna
boyun eğmek zorunda bırakılmış bir iktidar doğurdu. Bunun yanlış olduğunu
düşünmüyor, ancak önceki tercihlere göre daha demokratik bir eğilim tercih
edildiğini vurgulamak istiyorum.
Özellikle 2017’deki son referandumun ardından değişen
hükûmet sistemi, iktidar kanadındaki yeni anayasa söylemlerinin de daha yüksek
sesle dillendirilmesine sebep oldu. FETÖ darbe girişiminden sonra Türkiye
Cumhuriyeti Devleti’nin yanında olmayı bir bekâ meselesi olarak gören MHP Genel
Başkanı Devlet Bahçeli, ilk olarak 2017 Referandumu’nda AK Parti ile birlikte
hareket etmişti. Bu, Türkiye siyâseti için önemli bir dönüm noktası oldu. Sağ
siyâsetin iki büyük partisi, mâkâm menfaati gözetmeksizin birlikte hareket etme
iradesi gösterdi. Bu birliktelik, farklı düşündükleri konularda bile herhangi
bir çatlak oluşmadan bugünlere geldi, çok şükür.
Şimdi, ittifak hâline gelen bu gücün, devletin
geleceğine kesin bir yön verme görevi gelip çattı; o da yeni, gerçekten sivil
ve millî bir anayasa yapmak.
MHP bu konuda üzerine düşeni yapmak ve hatta ön almak
konusunda iddialı olduğunu gösterdi. “Cumhuriyet’in 100’üncü Yılında 100
Maddelik Yeni Anayasa” adıyla ipuçlarını verdiği taslağı ben çok önemsiyorum.
Öyle zannediyorum ki, benim aklımdaki anayasa olmayacak bu taslağın içeriği.
İlk sunumda açıklanan “Başkan yardımcılarının da seçimle gelmesi” maddesini
sonuna kadar savunurum meselâ. Ama Bahçeli’nin, Mustafa Kemal’in kurucu
liderlik vasıflarını ve onun koyduğu birçok maddeyi koruma mantığından
uzaklaşacağını düşünmüyorum. “Türkiye Cumhuriyeti’nin temel ilkeleri ve
kurucu felsefesi çağın eğilim ve yönelimleri ne olursa olsun kıskançlıkla
muhafaza edilmelidir” şeklindeki sunumu da bu zannımı destekler nitelikte
buluyorum.
Ancak her ne olursa olsun, AK Parti ile asgarî
müştereklerde buluşabileceklerini, toplumun genel kabulüne mâni olmayacak
karşılıklı tavizlerden çekinmeyeceklerini umuyorum.
Yakın zamanda AK Parti’nin de anayasa taslağının hazır
olacağını duyurdu Başkan Erdoğan. O taslak da ortaya çıktığında, muhtemelen
daha net öngörebileceğiz iki ortak arasındaki farklı düşünceleri. Ancak,
sayısal çoğunluğa da sahip olması dolayısıyla, AK Parti’nin taslağının çok daha
önemli olacağı şüphesiz. Erdoğan’ın ifadesiyle, yeni taslak, toplumun tüm
kesimlerine, tüm siyâsî partilere ve sivil toplum kuruluşlarına sunulacak ve
fikirleri alınacak.
Elbette ana hatlar sabit kalacaktır ama en azından her
kesimin mutlu olacağı tashihlerin yapılabileceğinin de yolu açılmıştır bu
açıklamayla.
Artık olması gereken, her parti ya da ittifakın benzer
bir taslak çalışmasıyla masaya gelmesi, mümkün olan azamî madde üzerinde
uzlaşma sağlanabilmesidir. Millet İttifakı’nın, siyâseten yalanlamak zorunda
kaldığı HDP ile ortak anayasa çalışması bile bu aşamada önemlidir.
Sonuç olarak, Cumhur İttifakı adına sunulan yeni anayasa
referandumla halka sunulacak olsa da her parti seçmeninin “Bu da benim partimin
maddesi!” diyebileceği ne kadar çok madde içerebilirse o kadar benimsenebilir.
Cumhuriyet’in yeni yüzyılına yeni, kapsayıcı,
kolaylaştırıcı ve uzun süreli olması hedeflenen bir anayasa ile girmek artık
zarurîdir! Bu anayasa, çerçevesi geniş, madde sayısı az, kanunlarla
güncellenmesi kolay olmalıdır. Ne Cumhuriyet’le, ne de nüfusun yüzde 99’unun
dini olan İslâm’la derdi olmalıdır. Bu konuda muhalefet elini taşın altına
koymalı, iktidarsa bugüne kadar taşın altında kalan değerleri korumalıdır.
Yüzüncü yıla yeni anayasa ile girmek ümidiyle…
