Manisa Akhisar’da iyilik timsâli zarif bir adam: Terzi Zarif Süzgün

Bir başarı romanı Zarif Süzgün’ün hayatı. Bir merhamet hikâyesi… Bir iyilik belgeseli… Zarif Süzgün, Akhisar’dır. Zarif Süzgün sizsiniz. Zarif Süzgün biziz. Zarif Süzgün hepimiziz. Zarif Süzgün’ün hikâyesi, sizin hikâyeniz. Akhisar’ın, Akhisarlının hikâyesi…

GİTTİM, gördüm, bildim, hilâfsız söylüyorum, Manisa Akhisar’a gidin, rastgele bir kapıyı çalın, ya gülümseyen bir hanım açar kapıyı, ya zarif bir bey! Tam da budur Akhisar! Abartmadan söylüyorum; güler yüzlü hanımlar, zarif beyler diyarıdır Akhisar…

Kahramanımız Zarif Süzgün, Akhisarlı bir bey. Yetmiş beş yaşında bir delikanlı… Terzilik etmiş otuz üç sene. Büyük usta! Dükkânı dergâh olmuş. Tekke tekke... Şehrin nabzı orada atmış; açların açıkların derdine orada çâre aranmış. Dargınlar orada barıştırılmış. Yetimlerin, öksüzlerin vaziyeti oradan takip edilmiş ve üstü başı, düğünü derneği…

Gün gelmiş, iğne ipliği duvara asmış. Emekli olmuş Zarif Usta. Böylesi iyilikler padişahı bir adam, elli beşinde emeksizliğe bırakılır mı hiç? Elli yıldır oturduğu mahalleye muhtar seçmişler onu. Hem de beş dönemdir. Mahallenin ağabeyi, amcası, dayısı, babası, dedesi, güvencesi olmuş. Güven âbidesi adam olmuş; Almancıların banka kartları da, evlerinin anahtarları da, vekâletleri de hep onun çekmecesinde senelerdir. Başı sıkışanın ilk kapısı. Garip gurebânın, fakir fukaranın babası Zarif Süzgün.

Medeniyetimizin artık unutulmaya yüz tutan “diğerkâm” kavramının en güzel, en özel, en yaşatan karşılığı olmuş Zarif Muhtar. “Sizin en hayırlınız, insanlara en çok hizmet edendir” şeklindeki Peygamberî düsturun günümüzdeki en güzel temsilcilerinden biri Zarif Süzgün; gecesi gündüzü, varı yoğu, dünü bugünü mahallesi olmuş yirmi iki senedir.

Dert babası o. Eşi Fikret (Zümrüt) Hanım da dert anası… Kapılarını, sofralarını, gönüllerini sonuna kadar açmışlar. Hem de yirmi dört saat, elli iki hafta, üç yüz altmış beş gün, bir ömür…

Zarif Süzgün, bir göçmen çocuğu aslında. 1924’te, Üsküp Kıratova’dan göçen, Plevne kahramanlarından Zarif Çavuş’un torunu. Hem de adıyla sanıyla… Balkan Harbi ve Rumeli göçlerinin bütün trajedisini yaşayan bir ailenin çocuğu o. Bir hisli yürek onun yüreği. Hüzünlü bir çiçek onun bakışları. Her Rumeli göçmenininki gibi… Bir güvercin kalbi taşıyor hep. Güvercin hüznüyle yaşıyor.

Yıl, 1912... Ölüm yollarda kol gezmektedir. Balkan Harbi günleri… Aylar süren çileli bir yolculuktan sonra Zarif Çavuş, eşini ve çocuklarını Makedonya Kıratova’dan alıp, Selânik üzerinden İzmir Limanı’na ulaştırabilmiştir. Liman Müdürü Cavit Bey akrabalarıdır. Onları metruk bir eve yerleştirir. Zarif Süzgün’ün babası Aziz amcaya kulak verelim: 

“Bir hafta bir zaman geçti. Cavit ağabey geldi. ‘Bak Zarif Amca, bundan sonra yurdumuz burası. Balkanlar tamamen elimizden çıktı’ deyince, babam, ‘Olmaz öyle şey! Nasıl kaybettiysek memleketimizi, geri almasını biliriz’ dedi, sessiz sessiz ağlamaya başladı. Yıkıldı âdeta, yığıldı kaldı öylece. Gözyaşları akıyordu yüzünden. Biz de üzüntüden ağlamaya başladık. Çok zor, kabul edilemez bir durumdu. Plevne kahramanı babam Zarif Çavuş, ölünceye kadar da Balkanları geri alıp memlekete dönmenin hayâli ile yaşadı…”

Bu sahne, bu duygu, bu umut, yüz binlerce Balkan göçmeninin evinde, kalbinde, rûhunda cereyan etmiş bir olguydu, biliyoruz. Kıratova’nın Zarif Ağa’sı, Üsküp’ün çeşmelerini parasız yapıp sularını akıtan Suyolcu Zarif Çavuş, yanında yüzlerce işçi çalışan konaklar sahibi Zarif Bey, Manisa Akhisar’a yerleşecek ve tütün tarlası kiralayacak, tütüncülüğe başlayacaktır. Amma başarılı olmak ne mümkün! Bir yandan iş bilmezlik, bir yandan kahır ve hüzün… Birkaç yıl içinde mum gibi eriyecek ve -Urumeli’ne geri dönememenin de etkisiyle- gözleri açık vefât edecektir.

Oğullarından Aziz, kışları helvacı, yazları tütün çiftliklerinde ırgat çavuşu (dayıbaşı), yakışıklı bir delikanlıdır. Bir ata binişi vardır ki can kurban! Nitekim bu uzun boy, ata biniş ve yakışıklılık, onun Çankaya Muhafız Alayı karşılama mangasına seçilmesine vesile olacak ve Atatürk’ün konuşup hâl hatır ettiği bir asker olmasına zemin hazırlayacaktır.


Dayıbaşı Aziz, ırgatları organize ederken, çalışanlardan Kavala muhaciri Selime Hanım’la göz göze geliyor bir gün. Aşk şimşeği çakıyor iki yürekte de. “Ben ite kopuğa, fakire fukaraya kız vermem, zengin kasaba vereceğim kızımı” diyor kızın babası zalim Mustafa. Kaçarak evleniyorlar çâresiz Aziz ile Selime. Bir sene sonra nur topu gibi bir oğlan çocuğu veriyor onlara Ulu Yaratan. Babası, Suyolcu Zarif Ağa’nın adını veriyor oğluna Helvacı Aziz. (Kendi adı da dedesinin ismi zaten.) Kader bu ya, küçük Zarif daha beş yaşındayken anneciği, güzeller güzeli Selime, veremden vefât ediyor. Kalıyorlar baba-oğul bir başlarına…

Üvey anne elinde büyüyor bizim Zarif Süzgün’ümüz. Bir öksüz yürek Zarif’in yüreği…

Büyüyor, terzilik mesleğini tutuyor. İyi bir terzilik eğitimi alıyor. Kimlerle dost olmuyor, kimlere elbise dikmiyor ki… Metin Oktay’dan Coşkun Özarı’ya, nice generalden profesöre, bürokrata... Ankara’dan, İstanbul’dan, İzmir’den, yurtdışından gelip elbise diktiren diktirene bizim garip Zarif Usta’ya…

Gün geliyor, evleniyor. Kimle mi? Hem öksüz, hem yetim Fikret (Zümrüt) Hanım’la evlilik yapıyor Zarif Muhtar. Mutlu mu mutlu bir evlilik onlarınki. Yaratan onlara evlât nasip etmeyince de hiç dert etmiyorlar; dört yaşında öksüz kalmış Ayşe’lerden birisini alıp, büyütüp evlendiriyorlar. Şimdi hem dondurmacı bir damatları, hem de pırlanta gibi iki torunları var.

Örnek bir çift, örnek bir hayat, örnek bir evlilik… Yarım asırlık bu mutlu evliliğin sırrı mı? Şöyle veriyor bu sırrı bize Zarif Usta: “Elli üç senedir bir defa bile münakaşa etmedik biz! Münakaşa etmeyecek evliler!”

Gün geliyor, kitap oluyor hayatı Zarif Usta’nın: “Zarif Bir Adam: Zarif Süzgün”... (Değişim Yayınları, Editör: Fahri Tuna, İstanbul, 2018, 203 s.)

O kitap, bir Akhisar kitabı aslında. Çünkü Zarif Süzgün’ün hayatı Akhisar. Okudukça buram buram, ılgıt ılgıt, çisil çisil Akhisar’la serinleyecek yüreğiniz; sımsıcak, tertemiz, dupduru Akhisar’la dolacak içiniz, diyeyim size. Delileri, akıllıları, fakirleri, zenginleri, öksüzleri, yetimleri, ama hep iyileriyle, iyilikleriyle, renkleriyle Akhisar…

Zarif Süzgün’ün hayatı, Şeyh İsa Mahallesi’nin de hikâyesi aslında. Aynı zamanda bir Çağlak hikâyesi. Unutulmuş altı asırlık bir geleneğin yeniden doğuşunun, silkinişin, dirilişin hikâyesi… Bugün on binlerce kişinin katıldığı bir festival gerçeği varsa orta yerde, bu dirilişin iki başkahramanından biri Zarif Süzgün, diğeri Salih Hızlı, hiç şüphesiz!


Ve bir göç hikâyesi bu kitap. Bir Kıratova, bir Üsküp, bir Rumeli hikâyesi… Bir Selânik, bir Drama, bir İzmir hikâyesi… İçinde mutluluklar kadar hüzünler, başarılar kadar kandırılışlar, iyilikler kadar çâresizlikler de bulacaksınız. Her şey iç içe…

Ve Salih Hızlı… Ve Ömer İşçi… Âdeta kendi hayatları, kendi kitaplarıymışçasına Zarif Süzgün’e ve kitabına sahip çıkan, Akhisar’ın delilerinden akıllılarına, göç hikâyelerinden maceralarına, sinemalarından esnaflarına… Zarif Süzgün’ün şahsında Akhisar’ın son yetmiş beş yılının âdeta sosyal ve psikolojik haritasının ortaya koyulması için çırpınışlarına en çok da ben şâhidim. İşte bir şehrin belediye başkanı ve yardımcısı tam da böyle olmalı! Kendilerine gönülden teşekkür etmek istiyorum.

Bir başarı romanı Zarif Süzgün’ün hayatı. Bir merhamet hikâyesi… Bir iyilik belgeseli… Zarif Süzgün, Akhisar’dır. Zarif Süzgün sizsiniz. Zarif Süzgün biziz. Zarif Süzgün hepimiziz. Zarif Süzgün’ün hikâyesi, sizin hikâyeniz. Akhisar’ın, Akhisarlının hikâyesi…

Zarif Amca ile dost olup onun hayatını dinlerken gözyaşlarına boğulacak, bazen kahkaha ile güleceksiniz dolu dolu. Çoğu kez gurur duyacaksınız. Şunu söyleyebilirim size: İyilik ve merhamet galip gelecek sonunda. Her zaman, her yerde, her çağda olduğu gibi…

Yaşasın iyilik, yaşasın iyiler! Sen çok yaşa Zarif Amca!