KULAĞIMDA merhum Cem Karaca’nın “Bindik bi’ alâmete, gedeyoz gıyamete” adlı parçası, ekranda ise “Son dakika!” anonsu ile geçilen ve Çin Halk Cumhuriyeti’ni kuşatan yeni tip Koronavirüs haberleri…

Aradan yaklaşık 3 ay gibi kısa bir süre geçti ama virüsün etkisi geçmediği gibi küresel bir sorun hâline gelerek hızla yayıldı. Korkulan panik havası, Çin’den sonra tüm dünyayı da kaplamış oldu.

SARS ve MERS’in ardından Koronavirüs salgınıyla karşı karşıya gelen ve üretimin merkez üssü konumunda bulunan Çin ve tüm Asya-Pasifik bölgesinde yaşanan ekonomik büyümedeki yavaşlama ve tedarik zinciri kesintileri üretimi durma noktasına getirirken, birçok fabrikanın da kapanmasına neden oldu.

Dünya nüfusunun yedide birini elinde bulunduran, ABD’nin ardından yaklaşık 14 trilyon dolarlık GSYH ile dünyanın ikinci en büyük ekonomisi olan Çin, vaka sayısına paralel artan ölümlerin ardından aldığı sıkı önlemler sayesinde riskli büyümeyi engelledi.

Bu önlem sayesinde ölümlerde azalma, iyileşen hastalarda ise çoğalma görüldü. Herkes, virüsün Çin sınırları ve Çin Seddi ile sınırlı kalacağını düşünüyordu. Ya da öyle olmasını istiyordu. Ama o da olmadı!

Uzak Doğu ülkelerini ve Asya kıtasını tehdit eden salgının Avrupa’ya sıçramasıyla birlikte, hastalığın atlatılmasında başarı faktörü sayılan “erken teşhis” kuralının bir benzeri virüsle mücadelede uygulandı ve “önlem alma” adımları atıldı.

İşin ciddiyetini kavrayan ülkelerde virüs hem geç görüldü, hem de vaka sayısına ve ölümlere az rastlandı.

Bu ülkelerin başında ise hiç şüphesiz Türkiye gelmektedir.

***

İlk kez 12 Aralık 2019 tarihinde Çin’in Vuhan kentinde görülen yeni tip Koronavirüsün adı Dünya Sağlık Örgütünce “Covid-19” olarak tanımlanmasıyla birlikte, virüsün bilinirliği ve riski de artmış oldu.

Türkiye, işin ciddiyetinden uzak Avrupa’nın aksine, salgın hastalıklarla ilgili geçmişten aldığı tecrübeyle acil eylem plânını devreye soktu.

5 Şubat’tan itibaren Çin’den gelen tüm uçuşlar durduruldu.

Hastalığın görüldüğü ülkelerden gelenler, havalimanlarında termal kameralar aracılığıyla denetlenmeye başlandı.

23 Şubat’ta Türkiye ile virüsün görüldüğü İran arasındaki kara hudut kapıları kapatıldı.

Konu hakkında özel bir “Bilim Kurulu” kuruldu ve dünyadaki gelişmeler anlık takip edilerek tedbirler sürekli güncellendi.

Türkiye’de vaka görülmesi hâlinde eylem plânı ile referans hastaneleri belirlendi.

Covid-19 için “yerli” tanı kiti geliştirildi.

Çin’den Türkiye’ye getirilen hastalar 14 gün boyunca karantinaya alındı.

Bu uygulama genişletilerek, virüsün görüldüğü ülkelerden gelen Türk vatandaşlar, 14 gün gözlem altında tutulmaya başlandı.

Kara hudut kapılarına sahra hastaneleri kuruldu, gelen Türk vatandaşları gözlem altına alındı.

***

Koronavirüs, aslında büyük bir virüs ailesinin (Koronaviridae) ferdi. CoV, soğuk algınlığından Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS-CoV) ve Şiddetli Akut Solunum Sendromu (SARS-CoV) gibi daha ciddî hastalıklara neden olan Koronavirüsler dört sınıfa ayılıyor: Alfa, Beta, Gama ve Delta.

İnsan, yarasa, domuz, kedi, köpek, kemirgen ve kanatlılarda bulunduğu tespit edilen virüsün yüzde 96 oranında yarasalardan yayıldığı düşünülüyordu ki yapılan başka bir çalışmada pullu karıncayiyen “pangolin” adlı yabanî hayvan türünde de Koronavirüse yüzde 99 oranında benzerlik keşfedildi.

***

10 Mart 2020 tarihinde basın karşısına yeniden çıkan Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Türkiye’deki ilk vaka haberini verdi:

“Size üzücü ama korkutucu olmayan haberi bildirmek istiyorum. Bugün akşam saatlerinde Koronavirüsü şüphesi olan bir vatandaşımızın test sonucu pozitif çıktı.” 

Medya “son dakika” manşetiyle servis etti haberi. Dakikalar içinde sosyal medyada en çok konuşulanlara girdi.

Küresel salgınların kaçınılmaz tarafları olduğuna dikkati çeken Sayın Bakan, devam etti:

“Hızlı yayılan bulaşıcı hastalıklara karşı başarıyı dört şey tesis eder: Güçlü tedbir, süratli müdahale, yaygın sağlık altyapısı, güven verici bilgilendirme… Bu dördüne de sahibiz. Tedbirde birlikteyiz. Mücadeleyi birlikte vereceğiz.

İnsanların ülkeden ülkeye her an hareket hâlinde olduğu bir dünyada direnç hangi düzeyde, tedbirler hangi keskinlikte olursa olsun, bazı sonuçları önlemek maalesef mümkün değil. Eğer dünyayla ilişkimizi tümden kesmiş olabilseydik, şu an karşınızda olmazdım. Bu an burada olmamın nedeni, bu saate dek gösterdiğimiz şeffaflık ve bunun devam edeceğinin teminatıdır.

Tanı, yüksek ateş ve öksürük şikâyetinin sebebinin araştırılması sonucu konulmuştur. Hastanın, virüsü Avrupa teması üzerinden aldığı bilinmektedir. Dış dünyadan tamamen izole edilmiştir. Hasta bir erkektir ve genel durumu iyidir. Aile bireylerinin hepsi ve yakın çevresindeki tüm bireyler bu anlamda gözetim altındadır ve her biri şüpheli kabul edilmiştir.

Hasta mahremiyetinin korunması açısından detaylı bilgilerin paylaşılması uygun bulunmamıştır. Bu, ülkemizde görülen ilk vakadır. Verilere göre tanı erken konulmuştur. Virüs bulaşmışsa bu çok sınırlıdır.

Yurtdışına lütfen zorunlu olmadıkça çıkmayalım! Bakanlığımızca bildirilen Koronavirüsten korunma kurallarına mutlaka uyalım. Tedbirlerde anahtar kelimemiz ‘14’tür: Yurtdışından dönenler için 14 gün kuralı… Dönüşlerinde 14 gün kendilerini özellikle izole etmelerini istiyoruz.”

***

Bakan Koca, bir hastanın topyekûn risk olmadığını, karantinaya alınmış bir hastanın da toplumu tehdit edemeyeceğini, riskin somut, tedbirlerin ise basit olduğunu vurguladı ve ekledi: “Yeni tip Koronavirüs, alınacak tedbirlerden daha güçlü değildir.”

14 korunma kuralı

1. Ellerinizi sık sık, su ve sabun ile en az yirmi saniye boyunca ovarak yıkayın.

2. Öksürme ve hapşırma sırasında ağzınızı ve burnunuzu tek kullanımlık mendille kapayın; mendil yoksa dirsek içini kullanın.

3. Ellerinizle gözlerinize, ağzınıza ve burnunuza dokunmayın.

4. Soğuk algınlığı belirtileri gösteren kişilerle aranıza en az üç dört adım mesafe koyun.

5. Yurtdışı seyahatlerinizi iptal edin ya da erteleyin.

6. Yurtdışından dönüşte ilk 14 günü evinizde geçirin. (Ziyaretçi kabul etmeyin ve kendinizi izole edin. İzole edilmiş kişinin odasına maskesiz girmeyin.)

7. Bulunduğunuz ortamları sık sık havalandırın.

8. Kapı kolları, armatürler ve lavabolar gibi sık kullandığınız yüzeyleri su ve deterjanla her gün temizleyin.

9. Havlu gibi kişisel eşyalarınızı ortak kullanmayın.

10. Kıyafetlerinizi 60 ilâ 90 santigrat derecede normal deterjanla yıkayın.

11. Tokalaşma, sarılma gibi yakın temaslardan kaçının.

12. Güçlü bir bağışıklık sistemi için bol sıvı tüketin, dengeli beslenin, uyku düzeninize dikkat edin.

13. Soğuk algınlığı belirtileriniz varsa yaşlılar ve kronik hastalarla temas etmeyin ve maske takmadan dışarı çıkmayın.

14. Düşmeyen ateş, öksürük ve nefes darlığınız varsa, maske takarak bir sağlık kuruluşuna başvurun.

***

Türkiye’deki ilk Koronavirüs vakasının tespit edilmesinin üzerinden yirmi dört saat geçmeden, Sağlık, Kültür ve Turizm ve de Ticaret Bakanları ile Cumhurbaşkanlığı Sağlık ve Gıda Politikaları Kurulu Başkanvekili, bakanlık bürokratlarının yanı sıra çeşitli üniversitelerden akademisyenlerin yer aldığı Bilim Kurulu, ilk toplantısını yaptıktan sonra ortak basın toplantısı düzenledi.

Sağlık Bakanı Fahrettin Koca “salgının Avrupa’daki durumuna bakıldığında, tek vakayla yetinmeyeceğini, riskin ciddi olduğunu” ifade ederken,  Kültür ve Turizm Bakanı Nuri Ersoy ise, “15 Nisan, virüs açısından hassas bir tarih olduğunu, mümkünse yurtdışından Türkiye’ye gelen turizm talepleriyle etkinlik ve organizasyonlarının Nisan sonrasına ertelenmesini” önerdi.

Sorun küresel, mücadelemiz ulusal

Sağlık Bakanı Koca, küresel bir nitelik kazanan Koronavirüs olayının açığa çıktığı 3 aylık süreçte sergilenen şeffaflığı bir ödev olarak niteleyerek, elde edilen bilginin kamuoyu ile paylaşılmasından tereddüt edilmediğini belirtti:

“Yeni Koronavirüs ve diğer virüslere karşı antibiyotikler etkili değildir. Tahminlerin, yorumların, kendince çıkarımların bilgiyle karıştırıldığı bir ortamdayız. Kabul edersiniz ki, sizlere büyük sorumluluklar düşüyor. Bizim doğru bilgiyi verme sorumluluğumuz gibi, sizin de doğru bilgiye yaygınlık kazandırma sorumluluğunuz olduğuna inanıyorum. Yanlış maksatlı enformasyon bu tip salgınlarda en aktif bulaşıcı unsurlardır.

Tekrarladığım bir söz var: ‘Sorun küresel, mücadelemiz ulusal!’ Bu ulusal mücadelenin güçlü bir aktörünün medya olacağına inandığımı söylemek istiyorum. Sorun küresel, mücadelemiz ulusal!”

***

Sorunu siyasal bir içerikle ele almadıklarını, bilimsel bir yöntemle ilerleyip bilimsel veriler doğrultusunda karar verdiklerini belirten Koca, “Etik olarak tek kriterimiz insan sağlığı oldu. Ülkemizde pozitif vaka çıkmasından sonra bu tutum daha üst düzeye çıkacaktır. Avrupa ile ilgili kaygılarımız doğrulandı. Tanı ve izolasyon sürecini zaman kaybetmeden yaptık. Risk ciddîdir; bugünkü toplantımızın iki ana gündeminden biri bu oldu. Ne dünya, ne Avrupa’nın geri kalanıyla gelişmeleri tümden kesmek imkân dâhilinde. İlişkilerin en bâriz olduğu konular ise bellidir: Biri turizm, diğeri ticaret…”

***

Küresel salgına karşı Türkiye’nin yürüttüğü stratejik ve disiplinli eylem plânları, her kesimin takdirini kazandı. Öyle ki, ana muhalefet partisi bile tebriklerini iletti.

Beştepe’de, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan başkanlığında bir araya gelinen Koronavirüs toplantısında bir dizi kararlar alındı:

İlk, orta, lise ve dengi okullarında eğitime 16 Mart tarihinden itibaren bir hafta ara verildi. Üniversitelerse bu tarihten itibaren 3 hafta tatil edildi.

Spor müsabakalarının Nisan sonuna kadar seyircisiz oynanması kararlaştırıldı.

Kamu personelinin yurtdışına çıkışları izne tâbi edildi.

Vatandaşlara, yurtdışı ziyaretlerini bir müddet ertelemeleri önerildi.

Yurtdışından gelen vatandaşlarımızın, kendilerini 14 gün tecrit etmeleri önerildi.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın yurtdışı ziyaretleri ertelendi.

Bir pandemi olarak Covid-19

Koronavirüs, Dünya Sağlık Örgütü tarafından “pandemi” olarak ilân edildi. Bununla birlikte sağlık sisteminde ne gibi değişikliklere yol açacağı merak konusu oldu. 

Bu küresel salgın karşısında hem kendimizin, hem de çevremizdekilerin sağlığını korumak için tedbirli davranmamız gerekiyor.

Her hâdisede olduğu gibi virüsle ilgili de Rabbimizin bir takdiri illâ ki vardır. Biz müminlere düşen vazife, “tedbir” almak ve sonra da tevekkül etmektir. Çünkü mümin mutedildir, denge adamıdır. Ne hafife alacak, ne de abartıp paniğe sebebiyet verecek çaptadır.

Aklî melekelerimizi ve bilgi birikimimizi kullanarak, virüse karşı ilmin ışığında topyekûn mücadele yolunu tercih etmeliyiz.