KBRN, Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik ve Nükleer kelimelerinin baş harfleridir. KBRN yaygın şekliyle güvenlik ve savunmayı ifade eder. Terör, savaş ve kitle imha silahlarının (KİS) kullanımındaki bir terim olarak da bilinir. 

Bu nedenle en bilinen yaygın şekliyle, kimyasal maddeler, biyolojik ajanlar, radyasyon ve nükleer maddelerle ilişkili tehlikeleri ifade eder. Bu tehditler sivil, askerî, tıbbî ve ekonomik olabilir. Bu nedenle KBRN eğitim, öğretim ve uzmanlık alanları dünyada olduğu gibi Türkiye’de de yaygınlaşmaya başlamıştır. 

İlk olarak Atomik, Biyolojik ve Kimyasal (Chemical) (ABC) şeklinde başlayan süreç, Nükleer, Biyolojik ve Kimyasal (NBC) şeklinde kullanılmış olup günümüzde ise yaygın olarak KBRN şekline erişmiştir. Devam eden aşamada KBRNP (İngilizce CBRN-E) şeklinde toplum ve kitleleri de etkileyecek ve patlamayı da içine alacak şekilde kullanılacaktır. KBRN tehdit ve savunmayı amaç edinmiştir. Kitlesel ölüm veya tahribattan ziyade bir bölgedeki sosyal ve ekonomik hayatı uzun süreli kesintiye uğratmak için kullanılan kitle imha silahları (KİS) bu nedenle KBRN içinde görülür. 

KBRN olayının ne derece önem arz ettiğini idrak edebilmek için iyi tanımalı, tehditleri doğru algılamalı ve savunma gerekliliğini doğru görmek gerekir. Bu nedenle kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer olaylara da pencere açmak gerekir. 

Kimyasal özelliği sayesinde öldürücü, yaralayıcı ve tahriş edici etkiler gösteren, sis ve yangın meydana getiren, canlı ve cansızlar üzerinde etkili olan katı, sıvı, gaz veya aerosol hâlindeki maddelerin yayılması suretiyle meydana gelmesine kimyasal olay denir. İnsan, bitki ve hayvanlarda hastalık oluşturmak amacıyla, mikroorganizmaların ya da bunların toksinlerinin kasten ya da kaza ile maruziyeti ise biyolojik olaydır. Radyoaktif maddelerin yaydığı ısı, alfa, beta, gama ve nötron parçacığı gibi maddelerin yaydığı ışığa maruz kalma durumlarına ise radyolojik olay denir. Nükleer olay da atomun parçalanması veya iki atomun birleşmesi hâlinde açığa çıkan yüksek miktarda enerjinin kaza ile ya da kasten yıkıcı etkisi ile canlı cansız tüm varlıkları etkilemesi olayıdır. Etkisi geniş bir alana yayılır, etkinin dağılımı öngörülemez, kalıcıdır ve uzun yıllar sürer.

Beyrut limanındaki amonyum nitrat patlaması, Suriye iç savaşında kullanılan kimyasal silahlar, fabrika ve üretim tesislerindeki patlamalar, Şarbon içerikli mektup gönderimleri, kuş gribi, Ebola salgını, Zika virüsü, Biyolojik AR-GE merkezlerindeki kazalar, kirli bombalar, radyoaktif maddelerin çevreye yayılması sonucu oluşan kazalar, Fukuşima ve Çernobil nükleer santral kazaları,  radyoaktif kaynakların düzenleyicisinin kontrol dışına çıkması, ABD tarafından Hiroşima ve Nagasaki şehirlerine atılan nükleer bombalar, KBRN tehditlerine sadece birer örnek teşkil eder.

1915’te İngilizlerin Belçika’nın Loos kentinde ilk büyük ölçekli kimyasal gaz saldırısı düzenlemesi, 1916’da Hidrojen Siyanürün Fransız ordusu tarafından keşfedilip kullanılması, 1917’de Ypres’de Almanlar cildi, gözleri ve solunum yollarını etkileyen Sülfür mustard (Hardal gazı) sıvısını top mermileri içerisine yerleştirerek İngilizlerin üzerine ateşlemesi, kimyasal maddelerin nasıl silaha dönüştüğünün göstergesidir. Birinci 

Dünya Savaşı sırasında kimyasal maddelerin kimyasal savaş alanı olarak kullanımı sonucu yaklaşık 90 bin kişini ölmesi ve 1 milyon üç yüz bin kişinin de bundan olumsuz etkilenmesi, örneklerden sadece birkaçıdır. 1945 yılında ABD’nin, Japonya’nın Hiroşima ve Nagazaki şehrine attığı atom bombası ile 100 binden fazla kişinin öldürülmesi, 2017 yılında Kuzey Kore Devlet Başkanı Kim Jong-Un’un kardeşi Kim Jong Nam, Kuala Lumpur Uluslararası Havaalanı’nda VX ajanı ile öldürülmesi ve 2020 yılında Rus siyasetçi Aleksey Navalni’nin zehirlenerek öldürülmesi, KBRN olaylarının olumsuz yönlerine yakın zamanda olan birer örnektir. 

Konunun önemine binaen YÖK, konuya kayıtsız kalmamış ve ivmelenmelere katkı sağlayıp yönlendirmiştir. Öncelikli olarak KBRN tehlikelerine dair görev yönetmelikler ve sorumluluklar net olarak ortaya konmuştur. KBRN alanında eğitim, öğretim, araştırma, geliştirme ve analiz gibi işler için Tezli Yüksek Lisans ve Doktora programlarının açılması yönünde irade sergilenmiştir. Ayrıca KBRN Doçentlik alanının oluşturulması ve sertifika programları aktif edilmiş ve kadro oluşturulmuştur. 

KBRN tehditleri asker, sivil, toplum, genç, yaşlı, bitki ve hayvan demeden her canlıyı etkileyebilecek bir tehlikedir. Bunun için kimyasal, biyolojik, radyolojik ve nükleer (KBRN) tehditlere ve saldırılara karşı savunma ve korunma büyün önem arz ediyor. Acil müdahale planları, uyarı sistemleri ve koordinasyonun sağlanması mühimdir. 

Sarin, hardal ve klor gazları gibi zehirli kimyasallar solunum zorluğu, cilt yanıkları, zehirlenme ve ölüm gibi toplumun genelini ilgilendiren tehdit ve tehlikeler barındırır. Şarbon ve veba gibi salgınlar ise enfeksiyon hastalıkları ve geniş çaplı sağlık krizlerini tetikleyen biyolojik mikroorganizmalar ve toksinler etkin olabilir. Çevresel kirlenme ve kanserin etkileri arasında kirli bomba ve nükleer atıklar gibi radyoaktif maddelerin yayılımı sayılabilir. Ölümler, ekolojik yıkım ve yakıcı patlamalarda is nükleer patlama ve silahları aramak gerekir. 

Karaciğer hasarı, mide bulantısı, lösemi, kemik iliği tahribatı, kas koordinasyon kaybı, sinir sistemi depresyonu, kanser türleri, doğum kusurları, çocuklarda zihinsel bozukluklar, böbrek hasarı, beyin hasarı ve nörotoksik etkiler tehlikeli kimyasal maddelerin sağlık etkilerinden sadece bazılarıdır. 

Dünyanın geldiği noktada ülkeler açıktan açığa nükleer, kimyasal ve biyolojik silahlar ile güç kazandığı gibi aynı zamanda dünya ve insanlığı da tehdit ediyorlar. Politik, siyasî ve iletişim yollarıyla çözülemeyen her sorun toplumlar, çevre ve insanlık için büyük tehdit ve tehlike demektir.       

Gelinen dünyada KBRN, tehdit ve tehlikeleriyle karşı karşıya olunduğu açıktır. Bu nedenle KBRN savunma ve korunmada esas görünüyor. En azından il düzeyinde gerekli tedbirlerin alınması gerekir. Zira KBRN olayları hem kasıtlı hem de deprem, yangın ve diğer doğal felaketlerde kasıtlı olmadan olabilir. 

KBRN olayın en tepesinde Vali bulunur. İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü Vali ile Endüstriyel Kazalar Acil Durum Müdahale Komisyonu ile irtibatı sağlar. İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü kendisine bağlı olan Sağlık Servisi, Arama ve Kurtarma Servisi, Güvenlik Servisi ve Kazanın Meydana Geldiği Tesis Servisi ile koordineli şekilde çalışmalıdır. Sağlık Servisi Tıbbi Müdahale Ekibi ve Öncelendirme Ekibinin verileriyle hareket eder. Hastahane, Arama Kurtarma ve Arındırma Ekipleri, Arama Kurtarma çatısında yer alır. Kayıt, Güvenlik, Keşif ve Numune Ekibi, Güvenlik Servisi ile çalışır. Kazanın meydana geldiği tesislerde ise Sağlık Ekibi, Arama Kurtarma Ekibi ve Güvenlik Ekibi bulunması gerekir.

Yukarıdaki durumlara bakıldığında il düzeyindeki KBRN organizasyonunun neresinde bir aksaklık varsa orada büyük kayıp ve ölümlerin olduğu görülebilir. Bu nedenle KBRN olaylarında il düzeyindeki KBRN organizasyonunun yanında ulusal güvenlik, istihbarat ve tıbbi istihbaratın doğru yapılması gerekir. 

Devletler, kurumlar veya bireyler için kritik öneme sahip bilgilerin toplanması, analiz edilmesi ve kullanılması, istihbarat sürecinin omurgasını oluşturur. Genellikle güvenlik, askerî, ekonomik ve politik alanlarda stratejik kararlar almak için de istihbarat kullanılır. Bu uğurda bilgi toplama, analiz etme, raporlama görevleri sadece askerî, siyasî, ekonomik, siber ve terör suçlarıyla ilgili birimler değil aynı zamanda tıbbî istihbarat ve KBRN istihbaratı da çok büyük öneme sahiptir.

Zira ulusal güvenliğin sağlanması, tehditlerin önceden tespit edilmesi, etkili bir KBRN mücadelesinin yapılması, kamu güvenliğinin sağlanması, düşman ve suçluların tespit ve takibi önemlidir.

------------------- 

Kayna:

KBRN Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik ve Nükleer, Yayınevi: Ema Tıp Kitabevi, ISBN: 9786257849951, Editör: Doç. Dr. Ahu Pakdemirli, Doç. Dr. Sermet Sezigen, Basım Yılı: 2023