KOMÜNİST Çin’in başkenti Pekin’de
veya Kuzey Kore başkenti Pyongyang’da cami yaptırmak, İstanbul Taksim’de cami
yaptırmaktan belki daha kolay olabilirdi.
28 Mayıs 2021’de yapımı tamamlanarak ibadete açılan Taksim Camisi için, bir
taraf 150 yıllık beklentinin sonunda elde edilen büyük başarıdan söz ederken
(Sibel Eraslan, “150 Yıllık Aradan Sonra Verilen Cevap”, 31 Mayıs 2021, Star
Gazetesi), diğer tarafsa büyük bir yenilginin ardından tarifsiz acılara
boğulmuştur (“Siyasal İslâm’ın 70 Yıllık İnadı”, 28 Mayıs 2021, Evrensel
Gazetesi).
İstanbul Taksim’de bir camiyi bu kadar önemli yapan özellik nedir?
Ayasofya’nın kapatılmasından Taksim Camisi’ne erişen kronoloji
Osmanlı döneminde Beyoğlu ve çevresi daha çok Hıristiyan/Yahudi azınlıkların
yaşadığı bir bölgeydi. 19’uncu yüzyılda Avrupa ülkelerinden gelip buraya
yerleşen Avrupalılar (Levanten) ile birlikte Beyoğlu, İstanbul’un ortasında
Müslüman nüfusun çok az görünür olduğu Avrupaî/Hıristiyan bir yer durumuna
gelmişti.
Günümüzde Gezi Parkı olarak bilinen yerde ise 1804’te yapılan Taksim
Kışlası vardı. Kışlanın içinde cami de vardı. Ancak CHP yıkım ekibi, 1940’ta bu
kışlayı camisi ile birlikte yıkarak park hâline getirdi. Beyoğlu’nun ortası
sayılacak bir yerde, 1596’da yapılan Ağaoğlu Camisi ise camiden çok küçük bir
mescit özelliği taşımaktaydı ve çevrenin cami ihtiyacı için yetersizdi.
20’nci yüzyılda önce Nüfus Mübadelesi (1923), sonra 5-6 Eylül 1955 Olayları’ndan
sonra İstanbul’daki gayr-i Müslim nüfusu önemli ölçüde azaldı. 1950’lerden
itibaren Türkiye’de ekonomik gelişmenin bir sonucu olarak başlayan iç göçlerle
birlikte, İstanbul’daki, bu arada Beyoğlu’ndaki nüfus yapısında da önemli bir
değişme ve büyüme başladı.
Beyoğlu’nda yerleşen ya da işi nedeniyle bulunan Müslüman nüfus için cami
yoktu. Evet, Ağaoğlu Camisi vardı ama özellikle Cuma ve bayram namazları için
yetersizdi.
İstanbul’un siluetinin camilerden oluşması Cumhuriyet/tek parti döneminde
bir şikâyet ve yakınma konusu olmuştur. Attila İlhan, “İstanbul’un siluetinden
minareleri çıkardığımız takdirde onun herhangi bir Avrupa kentinden farkının
kalmayacağı” yönündeki itirazı yalnızca İnönü dönemini kapsar ve Kemal Paşa
zamanını bu şikâyetin dışında tutar.
Mondros Mütarekesi’nden sonra İstanbul’un aslında bir Bizans/Rum şehri
olduğu ve Türklere ait olmadığı yolundaki Avrupa destekli vurgular etrafında
başlayan tartışmalar, işgalden sonra da devam etmiştir. İstanbul’un Fethi’nin
500’üncü yıl dönümü olan 1953’te İstanbul’un Türk ve Müslüman şehri olduğu
vurgusuna göre kutlama törenleri yapılması isteği haber olmuştur.
27 Ocak 1937’de Cumhuriyet Gazetesi, “İstanbul’un Fatih tarafından zaptını
tesid (kutlamak) etmiyoruz. Evvelce yapılan İstanbul’un Fethi ihtifalinden
(töreninden) vazgeçtik” diyerek Yunan tarafından da İstanbul’un Fethi’ne benzer
kutlama törenlerinin bırakılması için çağrıda bulunmuştur. Zaten tek parti
döneminde “İstanbul’un Fethi”, önemli olaylar arasından çıkarılmıştır. Herkes
bunun Osmanlı tarihinin önemsiz sayılmasının bir sonucu olduğunu kabul etmiş
olsa da aslında Yunan tarafı ile kurulan dostluğun gereği olduğunu Cumhuriyet Gazetesi
bu çağrısı ile duyurmuştur.
İstanbul’un Fethi’nin 500’üncü yılı kutlamaları için 1952’de “Fetih
Yıllarını Aydınlatma Cemiyeti” kurulmuştur. Bu cemiyetin fetih kutlama
programında Ayasofya’nın yeniden fethi plânlanmıştır. Nihal Atsız’ın
hazırladığı plâna göre, 29 Mayıs 1453’te Ayasofya’ya girilerek hutbe okunup
namaz kılınacak, böylece Ayasofya İslâm’a ve Türk’e döndürülmüş olacaktı.
İstanbul polisi aldığı tedbirler ile bu plânın uygulanmasını engellemiştir. (Altan
Deliorman, Tanıdığımız Atsız, İstanbul 1978, s.76-91)
İslâmî çevreler Atsız’ı olumsuz bir kanaat ile ansalar da, onun, fethin
500’üncü yılı için böyle bir kutlama plânı hazırlamış olması, tarihin ibretlik
örneklerinden olmalıdır.
Buna karşılık, dönemin Başbakanı Adnan Menderes, 1952’de ilk defa Ayasofya’yı
cami durumuna getirmekten söz etmiş ve 1955’te ise Taksim’de, günümüzde cami
yapılan yerde bir küçük bir cami yapılması için bir parseli İstanbul Belediyesi’ne
tahsis ettirmişti. Böylece Taksim’e cami yapımı çalışması da, tartışması da
başlamış oldu. 1956’da “Taksim Camiini Yaptırma Derneği” kuruldu.
Görüldüğü gibi Taksim’e cami yapılması da, Ayasofya’nın cami yapılması
çabası için de Menderes dönemi bir milât olmuştur.
Menderes’in öncülük ettiği Taksim’e cami yaptırma girişimi sonuçsuz kaldı.
27 Mayıs 1960 Askerî Darbesi’nden sonra cami için yapılmış olan arsa tahsisi de
iptal edildi. 1965’te ise Başbakan Süleyman Demirel’in liderliğindeki hükûmet,
aldığı bir karar ile cami yapılması plânlanan yerde Ziraat Bankası ve Hazine’ye
ait arazinin bir bölümünü Vakıflar Müdürlüğüne tahsis etmişti. Ancak 1965’te
CHP’li İstanbul Belediye Başkanı Haşim İşcan, Taksim’e cami yapılması
çalışmalarını idare mahkemesine taşıyarak iptal ettirmişti. İşcan, CHP’nin
değil yeni cami yapmak, eski camilere bile tahammül edemediğini, mahkeme
kararını da arkasına alarak bir kere daha göstermiş oldu.
Tek parti döneminin ceberut valilerinden olan bu Haşim İşcan’ın adı, başta
İstanbul, Bursa ve Erzurum olmak üzere pek çok şehirde okul ve caddelere
verilmek üzere kendisine ve zihniyetine âdeta bir ödül verir gibi tabelâlarda zulüm
dönemlerinin hatırası olarak durmaktadır.
Taksim’de olup bitenler, elbette bunlardan ibaret değildi. 1969’da Devlet
Opera ve Balesi ile Devlet Tiyatroları’nın eserlerinin gösterimi için açılan
ama bir yıl sonra büyük bir yangın ile kullanılmaz hâle gelen İstanbul Kültür
Sarayı (İKM) isimli binanın onarımı 1977’de tamamlandı. 1978’de Bülent Ecevit
liderliğindeki hükûmet, binanın adını “Atatürk Kültür Merkezi” (AKM) olarak
değiştirdi. Bir binanın adının İKM’den AKM’ye çevrilmesi de hem bir sığlığın,
hem de bir takıntılı ısrarın örneği oldu.
Geçim derdindeki yoksul halkın paraları ile opera, bale ve tiyatro
eserlerinin oynatılmasına bu adla devam edilmesi kararlaştırıldı. Böylece
yoksul Türk halkı, geçim derdi yerine bale, opera ve tiyatro eserleri ile meşgul
olup mutluluğa ulaşacaktı(!). AK Parti idaresi de AKM binasını aynı adla
yeniden yaparak bu garip övünmeye kıyısından köşesinden ortak olmaya çalıştı.
1977’de Süleyman Demirel başkanlığındaki İkinci Milliyetçi Cephe Hükûmeti,
Beyoğlu imar plânını değiştirdi. Beyoğlu yeni imar plânında, önceden otopark
olarak gösterilen alan, “cami alanı” olarak tahsis edilmiştir. Bu plân için
Kültür Bakanlığı, Anıtlar Yüksek Kurulu’ndan onay da almıştı. Ancak cami yeri
olarak tahsis edilen alanın mülk sahiplerinden birisi İstanbul Belediyesi idi.
Belediye Başkanı ise CHP’li Ahmet İsvan’dı ve bu tahsise de, Taksim’e cami
yapılmasını öngören Beyoğlu yeni imar plânına da itiraz edip mahkemeye müracaat
etti. Böylece CHP idaresi, cami yapılmasına karşı cansiperane mücadelesine yeni
bir halka daha eklemiş oldu.
CHP’nin Müslüman mabedine tahammülü
Bülent Ecevit başkanlığında 1978’de kurulan hükûmetle birlikte Taksim’de
cami yapılması da durdurulmuş oldu. Ancak konu 1980’de Süleyman Demirel liderliğindeki
hükûmetin, cami yapımı için daha önce 1965’te tahsis edilmiş olan alanın
yeniden cami için ayrılması kararını alması ile gündeme geldi. CHP çevreleri,
“Taksim’e cami olmaz, yaptırmayız” kampanyası başlattılar. 1956’da kurulmuş
olan “Taksim Camiini Yaptırma Derneği” de yıllar içinde amacını terk etmeden,
yönetici ve ad değiştirerek, “Taksim Cami-i Şerifi Külliyesi Yaptırma ve
Yaşatma Derneği” olmuştu.
Bu derneğin öncülüğünde Eylül 1980’de Taksim Camisi temel atma töreni
hazırlıkları yapılırken, 12 Eylül Askerî Darbesi oldu. CHP çevrelerinin Taksim’e
cami yapılmasını engelleme çabasına, darbeciler can-ı gönülden büyük destek
verdiler. Böylece temel atılamadı, cami yapılamadı. CHP bu konuda bir kere daha
galip geldi.
Taksim Cami-i Şerifi Külliyesi Yaptırma Derneği, konuyu önce İstanbul İdare
Mahkemesine, onun reddetmesinden sonra ise Danıştay’a götürmüştü. Danıştay,
1983’te elbette CHP çevrelerinin görüşleri doğrultusunda karar aldı: “Taksim’e
cami yapılmasında kamu yararına uygun olmadığını” iddia ve ilân etti. Türkiye
tarihinde “kamu yararını” CHP ve aynı doğrultudaki yargı organları ile askerî
darbeciler tayin etme hakkına ve yetkisine sahiplerdi. Seçilmiş hükûmetlerin
“kamu yararını tayin etme” hak ve yetkileri yoktu.
1990’lı yıllarda “Taksim’e cami yaparız/yaptırmayız” tartışması devam etti.
Bu tartışmalara Refah Partisi ve onun İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı
Tayyip Erdoğan da katılmıştı.
1995’te Tansu Çiller başkanlığındaki DYP-SHP koalisyonu, “cami yapılması
için tahsis edilmesi plânlanan belediye imar plânlarında ise otopark olarak görünen
alanda ‘tarihî su yapılarına ait ve tuğla mezarlardan oluşan kalıntılar olduğu’
gerekçesiyle” bu bölgeyi SİT alanı ilân etti. Böylece DYP, koalisyon ortağı SHP’nin
(CHP’nin) hatırına 1952’den beri süregelen Taksim’e cami yaptırma çabasına bir
SİT alanı engeli koymuş oldu.
Bütün sol çevreler CHP öncülüğünde, bu arada İstanbul Mimarlar Odası, Anıtlar Kurulu gibi kurumlar ile birlikte 1952’den beri Taksim’e cami yapılmasını engellemeye çalıştı. Taksim çevresinde bulunan 10 kilise ve 1 havranın varlığı da cami için engel nedenlerinden biri olarak sayıldı. Sayıları birkaç yüz olan İstanbul Yahudileri ve iki bin beş yüz olduğu söylenen İstanbul Rumlarının Taksim çevresindeki varlığı, camiye engel görüldü. Bütün bunlar bağımsız ve halkının ezici çoğunluğu Müslüman olan Türkiye’de yaşandı.
Taksim Camisi hayırlı olsun!
Nihayet Taksim Camisi’nin temeli 2017’de atıldı. Dört yıllık bir çalışmanın
sonunda, İstanbul’un Fethi’nin 568’inci yıl dönümünde, 28 Mayıs 2021’de ibadete
açıldı. Caminin yapılmasında katkısı olan herkesten Allah razı olsun.
Taksim’e cami yapmayı, CHP ve Kemalist çevreler bir meydan savaşına
dönüştürdüler. Caminin açılmasını da “siyasal İslâm’ın inadı” diye
adlandırdılar. 1952’de başlayan Taksim’e cami çabası, 69 yıl sonra, 2021’de
caminin ibadete açılması ile sonuçlandı. Türkiye’de camilerin açık olmasını,
ezanların okunmasını Kemal Paşa’nın varlığı ile açıklamayı sevenler, bu camiye
engel olmak için yapılabilecek her şeyi yaptılar. Camilerin varlığına, oralarda
ezanların okunmasına duydukları kin ve nefreti 1952’den beri gösterdiler.
Bütün bunların sonunda, “Türkiye’de, İstanbul’da bir caminin ibadete
açılmasında ne var?” denilebilir. Ancak teslim edilmelidir ki, Taksim’e cami
yapmak, Pekin ve Pyonyang’da cami yapmaktan daha zor olmuştur. CHP zihniyetinin
İslâm’a ve onun sembollerine karşı duyduğu kin ve nefretin ölçüsüz ve tahammül
edilemez boyutlarda olduğunu gösteren örneklerden birisidir.
İstanbul Taksim çevresindeki Müslüman ahalinin, bu caminin anlamını, 69
yıllık yapım mücadelesi içinde görüp değerlendirmesi icap eder. Olay sadece
yeni bir cami yapmak ile sınırlı değildir. Bir cami yapmanın sınırlarını çok
aşan bir anlam ve geçmişe sahiptir.
2019’da Çamlıca Camisi’nin ibadete açılması, müze adıyla 1932’den beri
Ayasofya’nın -78 yıllık işgalin ardından- 2020’de kurtarılması ve nihayet 69
yıllık bir mücadelenin sonunda Taksim Camisi’nin 2021’de ibadete açılması,
İstanbul siluetini zenginleştiren ve tamamlayan önemli halkalardır.
ABD’li Biden ve AB liderleri, İstanbul’u hayâllerine bağlı olarak “Konstantinapol”
diye adlandırmaya devam etseler de İstanbul’un camilerden oluşan silueti,
İslâmî geçmişini devam ettirmektedir.
Bitirirken bir not: Son yıllarda plânsız bir şekilde doyumsuz kazanma
hırsıyla dikilen iğreti gökdelenlerse, Batılı liderlerin İstanbul’u
Konstantinapol olarak görmelerinden daha yıkıcı olmaktadır.