
“ÇAY söylemek” ya da “çay ısmarlamak” tabiri, genellikle Anadolu’da sıklıkla kullanılan bir tabirdir. Anadolu insanının sık uğrak yerlerinden olan köy ve mahalle kahvehanelerinde köy ve mahalle çayevlerinde bir dostla, bir arkadaşla çay eşliğinde muhabbet etmeyi ifade eder. Bu tabir, sohbet etmenin, sohbete başlamanın yani iletişim kurmanın bir tür aracı ve bir tür zeminini oluşturan bir tabirdir.
Çay söylemek; çay ısmarlamak, muhabbet, yarenlik yani sosyalleşmenin zeminini inşâ eden önemli bir araçtır. Dolayısıyla çay, sıvı ihtiyacını gidermek için söylenmez. Sohbet ve yarenlik etmek için söylenir. Yani bu kavram, Anadolu hafızasında birincil anlamından koparak daha derin bir anlam kazanmıştır.
Benzer işlevleri olan bir diğer tabir de “yemek ısmarlamak” ya da “yemek söylemek” şeklindedir.
Yemek söylemek yahut yemek ısmarlamak da tıpkı çay söylemek, çay ısmarlamak ifadesinde olduğu gibi muhabbet ve yarenlik etmenin yani sosyalleşmenin daha derin bir aracıdır. Dolayısıyla birine yemek ısmarlamak, yemek söylemek, açlığı ortadan kaldırmak için yapılmaz. Bu tabir, çay söylemekte olduğu gibi, daha derin bir iletişim kurmanın ifadesidir.
İkram etmek mi, ısmarlamak mı?
Bu tabirlerin yanı sıra “çay ikram etmek” ile “yemek ikram etmek” tabirleri de Anadolu insanının sıklıkla kullandığı tabirler arasında yer alır. Ama çay ısmarlamak/söylemek ile yemek ısmarlamak/söylemek arasında çok daha derin farklar vardır.
İkram, geniş ve derinlikli samimiyet, nezaket ve muhabbet içerir. Ismarlamak/söylemek ifadesi ise daha sığdır. Ayrıca ikramın mekânı genellikle ev gibi daha özel mekânlardır. Ismarlamak/söylemek ise para aracılığıyla olur. Para aracılığı ile olduğundan, söylemenin/ısmarlamanın mekânı kahvehane ya da lokanta gibi ticarethanelerdir.
Söylemek/ısmarlamak bazen bir çıkar ilişkisine de işaret edebilir. Dolayısıyla çay/yemek ısmarlama ya da çay/yemek söylemedeki samimiyet, nezaket ve muhabbet saf değil, alacadır.
O hâlde şu soruların yanıtlarını biraz düşünelim: Birine çay/yemek ısmarlamak/söylemek mi daha kıymetlidir, yoksa çay/yemek ikram etmek mi daha değerlidir? Neden herkes herkese çay söylerken çok az kişi yemek ikram eder?
Günümüzde çay ve yemek ikram eden sayısı azaldı. Ama çay ve yemek ısmarlayanların sayısı görece arttı. Bu bile samimiyet, muhabbet ve nezaketimizin saflıktan beri olduğunu, bu hasletlerin bile alacalaştığını gösteriyor. Yani bir tür küflenme yaşıyor gibiyiz.