SON zamanlarda artan Türkiye-Azerbaycan ilişkilerine bağlı olarak Turancılık söylemi de sıkça duyulmaya başlandı. Bir görüşe göre Türkiye-Azerbaycan ilişkileri, tek çârenin Turancılık olduğunu göstermiştir. Diğer görüşe göre ise Türkiye’yi yönetenler, bütün İslâmî söylemlerini bırakarak Turancılığa yönelmiştir. Hakikatin bu iki görüşün epeyce uzağında aranması icap eder.

Müslüman Arap kaynaklarında (Taberi, Hamevi, Harezmi, El-Ömeri gibi) coğrafî bir ad olarak “Turan” terimi yer almıştır. Harezmi, (Ö. 850) Ceyhun nehrinin İran ve Turan arasında sınır kabul edildiğini ve nehrin doğu kısmında kalan bölgenin Turan olduğunu yazmıştır. Osmanlı kaynaklarında ise Kanûnî Sultan Süleyman’ın Şah Tahmasb’a 1534’te yazdığı mektup ve 1786’da Buhara Hükümdarı Muhammed Masum Han’a gönderilen mektupta, kendisinden “Turan ülkesi hükümdarı” diye söz edilmiştir (Mehmet Saray, Rus İşgali Devrinde Osmanlı Devleti ile Türkistan Hanlıkları Arasındaki Siyâsî Münasebetler, TTK, Ankara, 2017).

Yine de Osmanlı ülkesinde Turancılık deyimi, 19’uncu yüzyılın sonuna kadar pek kullanılmaz. Buna karşılık 19’uncu yüzyılın başından itibaren Macaristan’da Turan terimi kullanılmıştır. Çünkü Macar siyâsî kimliği için tehdit sayılan Panslavizm ve Pancermenizme karşı Turan terimini Macar bilim insanları, Ural-Altay-Fin-Macar topluluklarının ortak bir kimliği olarak tercih etmişlerdir. Böylece siyâsî bir akım olarak Osmanlı’dan önce Macaristan’da ortaya çıkmıştır. Osmanlı’da ise ancak 19’uncu yüzyılın sonunda “Türkçülük” ile eş anlamlı olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Özellikle İkinci Meşrutiyet’ten sonra “Turan ve Türkistan” adları daha çok duyulur ve kullanılır hâle gelmiştir.

Turan ve Türkistan adları, Türkiye/Batı Türklerinin dikkatini bir ölçüde Doğu’ya/Türkistan’a çevirmiştir. Meşrutiyet döneminde Osmanlıcılık, İslâmcılık ve Türkçülük tartışmalarının önemli ölçüde odağını bu kavramlar oluşturmuştur. Cumhuriyet döneminde Kemalizm, Türkistan/Turan adlarını içine alan “Türk milleti” deyimini reddetmiş, Türk milleti adını Türkiye ile sınırlandırmıştır. Dönemin şartlarında Türk milleti adını, Türkiye sınırları dışına uzatmak “SSCB ve İngiltere’nin sömürgesi olan bölgelerde örtük bir hak iddiası” anlamına geleceği için bu terimler tedavülden çıkarılmıştır. Türkiye’nin yönetici seçkinleri, SSCB’nin düşmanlığından korunmayı ve İngiltere’nin dostluğunu her şeyin üstünde tutmuşlardır.

Bu çıkarma işinde o kadar ileri gidilmiştir ki, “Türk Tarihi Tezi” adlı eğlenceli görüş ile Türkiye sınırları dışında kalan Türkler “Türk milleti” adının dışında sayılırlarken, buna karşılık Milât öncesi dönemde Türkiye’de yaşadığı bilinen Urartu-Hitit-Firig-Lidya-İyonların Türk olduğu ise özel görevliler tarafından savunulmuştur.

Almanların 1944’teki yenilgisi aşağı yukarı kesinleşince, Türkiye diktatörü İsmet İnönü’nün isteğine bağlı olarak Ankara’da açılan Turancılık Dâvâsı ile Alparslan Türkeş, Nihal Atsız ve Reha Oğuz Türkkan gibi ünlüler yargılanmışlardır. Böylece Türkiye’nin siyâseti ve yargısı, Turancılığı suç durumuna getirmiştir (Mustafa Müftüoğlu, Çankaya’da Kâbus: 1944 Turancılık Dâvâsı, İstanbul 2005).

Millî Mücadele döneminde Turancılık/Türkçülük tartışmaları azalmış, Cumhuriyet döneminde büsbütün yasaklı hâle gelmiştir. Ancak 1946’da çok partili hayatın başlaması ile birlikte Turancılık ve diğer adıyla Türkçülük akımı da yeniden literatürde ve siyâsî hayatta kendine bir karşılık bulmuştur. “Uzak/efsanevî Atayurt” anlamında kullanılan bu deyim, 1991’de SSCB’nin dağılması ile birlikte âdeta yeniden doğmuştur.

Çünkü altı Türk cumhuriyeti (Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan), sözde de olsa bağımsız duruma gelmiştir. Gerçi SSCB’nin giderayak bu ülkelerin başına getirdiği yönetici takımı Ruslardan daha çok Rusçu idilerse de bir araya geldiklerinde ortak bir Türkçe konuşamaz hâldeydiler. Hattâ Rusça, ortak dilleri durumundaydı.

Annesinin adını haftanın bir gün adı, kendi adını bir ay adı olarak kullanan, hemen her gün bir parkta kendi heykelinin/büstünün açılış törenini yapan Şapar Murat Türkmenbaşı gibi uçuk kaçık isimler vardı (Esedullah Oğuz: Türkmenistan/Stalin’den Niyazov’a, İstanbul 1996).

Bu ülkelerin bağımsız olmalarından sonra Türkiye’den pek çok kişi ve kurum, gidip oralarda ticâret yapmaya, okullar açmaya başladı. Ancak ihale FETÖ’de kaldı. Çünkü dönemin Başbakanı Süleyman Demirel’in ve ortağı SHP/CHP’nin özel desteği ile devletin bütün imkânları FETÖ’ye tahsis edilerek diğer kişi ve kurumların Türk cumhuriyetlerinde barınmaları âdeta imkânsız hâle getirildi.

Kaderin bir cilvesi olmalı ki, SSCB’nin yetmiş yıllık işgalinden sonra Türkistan, âdeta FETÖ tarafından yeniden ikinci kez ABD adına işgal edildi.

Kuzey Azerbaycan’ın bağımsız olması ile birlikte Ermenistan’ın, Dağlık Karabağ’da hak iddiası ile başlayan savaşta adı geçen bu bölge, 1992-1993’te Ermenistan tarafından işgal edildi. On binlerce Azerbaycan Türk’ü katledildikten sonra milyondan fazlası ise ikâmet yurtlarından zorla çıkarıldı. Aradan geçen otuz yıldan sonra elindeki işgal bölgesi ile yetinmeyen Ermenistan, yeniden, 27 Eylül 2020’de Azerbaycan’a saldırdı ve böylece başlayan savaş, 44 gün sonra, 10 Kasım 2020’de bir ateşkes anlaşması ile sona erdi.

İşte bu savaşla birlikte, Türkiye’nin, özellikle Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın tutumu, bazı çevrelerde İslâmcılık-Turancılık tartışmasını yeniden başlattı. Çünkü Erdoğan, “Bütün imkânlarımızla Azerbaycan’ın yanındayız” dedi ve bu kararını savaş boyunca uyguladı.

Bugünkü tartışmanın kaynağı ne?

Cumhurbaşkanı Erdoğan ve AK Parti, hiçbir zaman açıkça “İslâmcıyız” dememiştir. Dolayısı ile onun her sözünü, her kararını İslâmcılığın tezahürü diye görmek yanlıştır. Ya da Mümtazer Türköne’nin adlandırması ile “İslâmcılığın ölümü” diye ilân etmek de yanlış. Çünkü Türkiye şartlarında siyâset yapmak, bazı siyâsî dengeleri hesaba katmayı icap ettirmiştir. Dünya siyâsî dengelerini de gözetmek kaçınılmazdır. Tuhaftır ki, Peyami Safa da Vahdeddin Han’ın İstanbul’dan gidişi ile birlikte İslâmcılığın öldüğünü iddia etmiştir (Peyami Safa, Türk İnkılâbına Bakışlar, Ankara 2010). Görünen odur ki, bazı kimseler İslâmcılığın ölümünü beklemiştir. Kendilerine göre uygun gördükleri örneklerle de bu ölüm haberini açıklamaya çalışmışlardır.

İslâmcılık ve Turancılığın/Türkçülüğün tek bir tanımı yoktur. Ancak siyâsî açıdan bu kavramlar ele alındığında, İslâmcılık daha çok Müslümanların birliğini, Turancılık/Türkçülük ise Türklerin birliğini bir hedef olarak istemek ile açıklanabilir. Azerbaycan örneğinde İslâmcılık ve Turancılık söz konusu edildiğinde, Azerbaycan saldırıya uğramış, toprakları işgal edilmiş, halkının bir bölümü katledilmiş veya tehcir edilmiş bir tablo vardır ortada ve Azerbaycan, mağdur/mazlum taraftır. Aynı zamanda haklı taraftır. Azerbaycan Türkleri ise Müslümandırlar.

Ermenistan tarafı saldırgan, işgalci, katliamcı ve haksız taratır. Ermenistan halkı Hıristiyandır. Üstelik Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki savaş, aradaki din farkı nedeniyle değil, Ermenistan tarafının saldırısı ile başlamıştır. Bu savaşta akıl/vicdan hangi tarafta olmalıdır? Haksız ve saldırgan olan Ermenistan tarafında mı, yoksa saldırıya uğrayan, mazlum ve mağdur Azerbaycan tarafında mı?

Olaylara aklının/vicdanının penceresinden bakanlar, Azerbaycan tarafında olmuşturlar.

Ermenistan saldırganlığına karşı Azerbaycan tarafı için hayır duâ etmek, Türkçülükle sınırlandırılabilir mi? Türkçü olmamak için Ermenistan tarafına mı hayır duâ etmek icap eder? İslâmcılık, Müslüman olan Azerbaycan tarafı yerine, Hıristiyan ve saldırgan taraf olan Ermenistan tarafı için hayır duâ etmek veya bu savaşta tarafsızmış gibi yapmak mıdır?

Şu an adında “İslâm Cumhuriyeti” yazılı olan, Ermenistan tarafına her türlü desteği veren İran’ın yaptığı da bundan başka bir şey değildir!

Müslüman dayanışmasından başka bir şey olmayan İslâmcılık, Türkiye’nin Azerbaycan’a her türlü yardımı yapmasını öngörür. Bu iki ülkenin (Türkiye-Azerbaycan) Türk olmalarını yardımlaşmaları için bir engel gibi görmek, akıl ve vicdan dışı bir tutumdur. Kurgulanmış bir kötü niyetin sonucu olmalıdır. Türklerin aralarındaki yakınlık ve yardımlaşma, aynı zamanda insanî bir vazîfedir. İnsan kendi kardeşine, onun sorunlarına kayıtsız kalır mı? O kayıtsızlık, giderek kardeşliğin ölümü demek olacaktır.

Türklerin aralarındaki yardımlaşma, Müslümanların aralarındaki yardımlaşmadan başka bir şey değildir. Küresel çapta Müslüman dayanışmasının bir parçasıdır. Nitekim Azerbaycan-Ermenistan savaşında Pakistan, Azerbaycan’ın yanında yer almıştır. Pakistan’ın Türkçülük nedeniyle Azerbaycan’ın yanında yer aldığını hangi akıl ileri sürebilir? Buna karşılık, Türklerin birbirlerine yardım etmesini Turancılık bilen İran, bu savaşta Ermenistan’ın yanında olmuştur.

İslâmcılık, bir Müslüman dayanışmasıdır. Öyle olmalıdır. Ancak bu dayanışmanın içinden Müslüman Türkleri çıkarma çabası, ancak İslâm düşmanlarının işlerini kolaylaştıracak bir tutumdur. Kendi hegemonyaları ve siyâsî takıntıları için şeytan ile işbirliği yapmaktan utanmayanların, Türkiye-Azerbaycan arasındaki yakınlığı “Turancılık” adlandırması ile küçük düşürme, İslâm’ın rağmına bir iş gibi takdim etme çabası, doğrudan doğruya İslâm’a da, İslâmcılığa da suikasttır!

Hatırlanmalıdır ki, Hazar ötesindeki Türk ülkelerinin liderleri, içlerindeki Rusya korkusu nedeniyle bu savaşta Azerbaycan’ın yanında yer alamadılar. Bu savaşla birlikte içlerindeki Rusya korkusunun, vicdanlarını ve gözlerini kör olmaktan kurtarmış olması umulur.

Otuz yıl önce muhtemelen Rusya korkusu ile Azerbaycan için iki tane helikopter gönderemeyen eski Türkiye, şimdi bütün imkânlarını Rusya’ya, ABD’ye ve AB’ye rağmen Azerbaycan’ın emrine verdiğini açıklıyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan ve partisi “İslâmcıyız” demese de, Azerbaycan’a karşı bu kardeşlik tutumları, belki de nispet edildikleri İslâmcılığın bir sonucudur.

Bir Müslüman topluluğun önce kendi içinde dayanışması icap eder. Arapları “Dayanışma içinde değiller” diye sabah akşam kınayanların, Türkiye ve Azerbaycan’ın dayanışmasını aynı mantıkla takdir etmeleri gerekirdi. Bu dayanışma, İslâmcılığın ölümü değil, belki de hayat bulmasıdır. Hayırda yarışması istenenler için örnek bir davranıştır. Yüz yıllardan beri mağdur ve mazlum olan Müslümanların sorunlarının temelli olarak çözülebilirliliğinin de bir başlangıcıdır. Müslümanların kendi içlerindeki dayanışmalarına itiraz etmek, işgalci-sömürgeci düşmanın işini kolaylaştırmak, düşmanla aynı safta yer almaktır.