“EY gizlice heva ve hevesini tazeleyen kimse, imanını tazele, ama yalnız dil ile olmasın. Heva ve heves durdukça iman tazelenmez. Çünkü heva, iman kapısının kilididir.” (Mesnevî, Cilt 1, Aslan ve Tavşan hikâyesinden)

***

TRT “Türkiye’nin Sesi Radyosu”nda haftada bir gün yaptığımız “Mesnevî’den Seçmeler” isimli programda bu beytin izahını yaparken, çocukken mahallenin imamının yaptığı bir uygulamadan bahsedecektim ama unuttum. Bu yüzden bu meseleyi burada yazmaya karar verdim.

Şimdilerde aynı uygulamanın olup olmadığını bilmiyorum ama biz çocukken mahallenin imamı Abdurrahman Uzunoğlu[i], Cuma akşamları, yatsı namazından sonra “Amenerrasulü” diye bilinen aşrı okur, arkasından da, “Buyurun, hep beraber iman ve nikâh tazeleyelim” diyerek, cemaat ile birlikte tövbe istiğfar getirir ve nikâh tazelerdi.

Hoca, cemaate önce tövbe istiğfar ettirir, arkasından Amentü’yü tekrarlatır, sonra da, “Buyurun hep beraber!” diyerek, cemaate yüksek ses ile “Eşhedü el-lâilâhe illâ-Allah ve eşhedu enne Muhammeden abduhu ve resuluh” dedirtir ve “Aşk ile bir daha!” diyerek iki defa daha yüksek ses ile tekrar ettirirdi.

Abdurrahman Hoca, nikâh tazelemeye de şöyle diyerek başlardı: “Kendi tarafımdan asaleten, hanım tarafından vekâleten, zevvectü...”

Daha ilkokula gittiğim o günlerde anlamını bilmediğim hâlde en hoşuma giden şey, Hoca’nın ağzından çıkan “asaleten” kelimesinin fonetiğiydi. Bu uygulama o eski nesil hocaların “terk-i dünya” etmesi ile sona erdi.

Hocanın bu uygulamasının fıkhî ve kelâmî bakımdan uygun olup olmadığı meselesi üzerinde durmayacağım, çünkü İslâm’a salt itikat ve fıkıh açısından yaklaşmanın ne vahim sonuçlara yol açtığı çoğumuzun malûmu.

Anadolu İslâm geleneğinin bu uygulamasından iki şeyin çok önemli olduğu ve sürekli taze tutulması gerektiği anlaşılıyor: İman ve aile...

Bu ikisinin ne kadar mühim olduğu, iktidarın nimetleri ile karşılaştığında kendine mukayyet olamayan bir kısım dindarlarımız ile evlendikten sadece bir iki hafta sonra boşanan gençlerimizin hâllerinden anlaşılmaktadır. İyilik ile maruf nice insanımızın ifsat olması, Müslüman sosyolojiyi etkileyecek boyuta ulaştı maalesef. Boşanmalar o kadar arttı ki zevc ve zevcelerin çekirdek kabuğunu doldurmayan meseleleri bahane ederek ayrılmaları “vaka-i âdiye”den sayılır oldu.

Kur’ân-ı Kerîm, inandığını söylediği hâlde kötülük yapan insanlara İsrailoğulları misâli üzerinden şöyle sesleniyor: “De ki, ‘İmanınız size ne kötü şey emrediyor. Nasıl müminsiniz?!” (Bakara, 93)

Başka bir âyette ise, inandığını söyleyen herkese doğrudan diyor ki, “Ey iman edenler! Allah’a, Resulüne, indirdiğimiz kitaba ve önceden indirilmiş kitap(lar)a inanın. Kim Allah’ı, meleklerini, kitaplarını, peygamberlerini ve ahireti inkâr ederse derin bir sapıklığa düşmüştür” (Nîsa, 106).

Günümüz Türkiye’sinin en önemli problemlerinden biri de hiç şüphesiz ömrünün büyük bölümünü dindar olarak geçirmiş insanların bir kısmının mülk ve iktidar ile karşılaştıklarında ellerinin ve ayaklarının dolaşması, eleştirdikleri lâik veya seküler insanlar gibi davranmalarıdır. Çünkü dindar olmak, insanları bir ömür boyu kötülük yapmaktan alıkoymaya yetmiyor. Bunun için sürekli tazelenen, diri bir imana sahip olmak gerekiyor.

“Nikâh tazeleme” meselesine gelince, konuya psikoloji ve sosyal psikoloji açısından bakmalıyız. Bu irfanî gelenek sayesinde Anadolu Müslümanları yüzyıllarca aileyi “kutsal bir emanet” olarak korumayı başardılar. Düşünsenize, evlendiği günden beri, her hafta, câmide Allah’a ibadet ettikten ve ona inancını teyit ettikten sonra hanımına bağlılığını yenileyen bir erkeğin gözü hiç dışarıda olabilir mi? En ufak bir zorlukta, en güzel günlerini kocası ve çocukları için harcayan hanımını bir çırpıda silebilir mi? Ya da hanımının bunu yapmasına neden olabilecek davranışlarda bulunabilir mi?

Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz: Mevcût sosyolojimiz iman ve nikâh tazelemeye her zamankinden daha muhtaç durumda. Başka bir deyişle, iman ve nikâhımızı diri tutmaya, her ikisini de koruyup kollamaya ne kadar çok ihtiyacımız var!