İkna, imajın sağaltımı ve inşâ aracı olarak fotoğraf

Toplumda imajı en güçlü olanlar, siyasal iktidara talip olan liderlerdir. Özellikle kitle toplumlarında siyasal partilerin varlığının devamlılığı liderlere bağlıdır. Lider ne kadar güçlü ise, siyasal partinin geleceği ve devamlılığı da o denli güçlüdür. Bu nedenle liderin toplum nezdindeki imajı son derece önemlidir. Bu imaj ne kadar güçlü olursa, liderin arkasında onu destekleyen kitlenin büyüklüğü de o denli büyük olur. Hattâ, “Partililerin siyasal süreçlere katılımı dahi güçlü bir lider imajına bağlıdır” dersek yanılmış olmayız.

İNSANLARIN birçoğu dünyada olup bitenlere ilişkin bilgileri medya aracılığıyla almaktadır. Medya olay, olgu ve fikirleri bizlere ulaştırırken, ortaya koyduğu enformasyonun inandırıcılığını artırmak için birkaç yönteme başvurur. Örneğin ardalan bilgisi, bağlam bilgisi, olay, olgu veya fikrin kaynaklarına, tanıklarına, tarafların yaptığı yorumlara, varsa görgü tanıklarının ifadelerine yer verir.

Ardalan bilgisi, söz konusu haberin geçmişini, geçmişteki başka olaylar ve geçmiş olaylardaki haber aktörleri ile ilgisini anlatır. Bağlam bilgisi ise habere konu olan olay, olgu ya da fikirlerin eleştiri ve açıklama gibi belli bir bağlama oturtulduğu kısımdır. Kaynaklar ise haberi yapan kuruluşa ilişkin bilgilerin yanı sıra habere konu olan olay, olgu ve fikirlerin kaynağına işaret eder. Tüm bunlar haberin inşâ edilmesinde ve inandırıcılığında önemli ayrıntılardır.

Bunlara ilâve olarak, medya çıktısının inandırıcılığının en önemli kanıtı, içeriğe ait görsel malzemedir. Örneğin televizyon haberi için görüntüler, gazete haberi içinse fotoğraflar, haberin en önemli kanıtı niteliğindedirler.

Enformasyonu en çok göz ile elde ederiz

Yani medya için fotoğraf, inandırıcılığın en önemli öğesidir. Medya metni içerisinde yukarıda saydığım unsurlar ne kadar ustaca ve çokça olursa olsun, eğer metin görsel yani fotoğraf ile desteklenmez ise, inandırıcılık tam anlamıyla oluşmaz. Diğer unsurlar medya metninin inşasında çok ustaca kullanılmasa bile medya metnine konu olan olay, olgu veya fikre dair bir görsel, ilgili medya metnini inandırıcı kılar.

Bunda en önemli etkenlerden biri, hiç şüphesiz yazı ve anlatımdan ziyâde görselin zihni daha çabuk ikna ettiği ve algıyı daha güçlü kıldığı gerçeğidir. Yani fotoğrafın etkili olmasının ana nedeni, görme duyusunun diğer duyulardan daha baskın bir duyu olmasından ileri gelmektedir.

Duyular içerisinde koku ve tatma duyusu, hem kısıtlı, hem de sınırlı olması nedeniyle diğer duyulardan daha geride kalmaktadır. Dokunma duyusu ise birebir temâsı gerektirdiğinden ve dokunma duyusu ile elde edilen enformasyonun azlığından dolayı, bu duyu da tatma ve koku gibi baskın bir duyu değildir. İşitme duyusu ise görme duyusuna nispeten enformasyonu az aldığımız ve az gönderdiğimiz duyudur.

Ama görme duyusu, duyular içerisinde en çok kullandığımız ve en çok enformasyon elde ettiğimiz duyudur. Bu nedenlerden dolayı en çok güvendiğimiz duyu, görme duyusudur. Bu çerçevede fotoğraf, görme duyusuyla olan ilişkisinden dolayı, video ile birlikte medya inandırıcılığının en önemli araçlarından biridir.

Geniş kitleler, duyular arasında tercihini görme duyusundan, dolayısıyla da fotoğraftan yana kullanıldığı için, resim, medya içeriklerinde sıkça kullanılmaktadır.

Kitlelerin azımsanmayacak bir kısmı için fotoğraf, başka herhangi bir şeye gerek duyulmadan ikna edici bir araçtır. Bu gücünden dolayı duyguları da çabucak harekete geçirebilmektedir. Zaten medya içeriği muhataplarında bir algı ve bir duygu oluşturmayı amaçladığından, fotoğraf, içeriği inşâ edenler için vazgeçilmez bir araç hâline gelmektedir.

Fotoğraf, manipülatif amaçlar için de kullanılmaktadır. Fakat bu başka bir yazının konusu olduğundan, başlık anlamında başka bir yazıya bırakarak fotoğrafın en önemli işlevlerinden biri olan imaj oluşturma konusuna değineceğim…

Gösteri çağı ve fotoğraf

Özellikle son yıllarda gelişen sosyal ağlar nedeniyle görsellik ve görselliğin inşâ ettiği imaj, hayatımızın en önemli parçalarından biri hâline gelmiş durumda. Hattâ görsele ve görselin inşâ ettiği imaja düşkünlük, bağımlılıklar oluşturmuş durumda. Bu durum, fotoğrafın önemini daha da arttırmıştır. Öyle ki, hemen hemen herkes, imajına katkı sunacağını düşündüğü an ya da durumu ölümsüzleştirmek için cep telefonlarına entegre edilmiş fotoğraf makinelerini cebinde taşıyor.

Aslında bunlar bazı sosyal bilimcilerin tanımladığı “gösteri çağı”nın bir sonucu olarak ortaya çıkıyor. İnsanlar bu çağda gerçeğin yerine gösteride ortaya konulan yeniden inşâ edilmiş gerçeği önemsiyorlar. Onun için gerçeği bir gösteri olarak yeniden inşâ edeceği an ya da durumları ölümsüzleştirmek istiyorlar. Bunun için de fotoğrafa başvuruyorlar.

İmajı sıradan insanlardan daha fazla kitleler ile muhatap olan, yeri geldiğinde kitlelerin desteğine ihtiyaç duyan aktörlerse bunu daha çok önemserler. Bunlar sanatçılar, aktörler, sivil toplum önderleri, kanaat önderleri ve siyasetçilerdir. Siyasetçiler arasında ise en çok liderler öne çıkmaktadır.

Liderlerin dünyasında fotoğrafın yeri

Çünkü toplumda imajı en güçlü olanlar, siyasal iktidara talip olan liderlerdir. Özellikle kitle toplumlarında siyasal partilerin varlığının devamlılığı liderlere bağlıdır. Lider ne kadar güçlü ise, siyasal partinin geleceği ve devamlılığı da o denli güçlüdür. Bu nedenle liderin toplum nezdindeki imajı son derece önemlidir. Bu imaj ne kadar güçlü olursa, liderin arkasında onu destekleyen kitlenin büyüklüğü de o denli büyük olur. Hattâ, “Partililerin siyasal süreçlere katılımı dahi güçlü bir lider imajına bağlıdır” dersek yanılmış olmayız.

Bu nedenle liderler, konunun uzmanı olan kişilerle çalışırlar. Özellikle seçim dönemlerinde çok yoğun bir tempo yaşanır. Çünkü seçmeni ikna edecek imajın yakalanması ve devamlılığının sağlanması, yoğun bir efor sonucu ortaya çıkar.

Liderler bu fotoğraflarıyla, söylem bağlamında ifade edemedikleri mesajları kitlelere aktarırlar. Bir fotoğraf kitlelerin sempatisini kazanabildiği gibi, başka bir fotoğraf karesi ise kitlelerin lider ile özdeşlik kurmasını sağlayabilir. Ya da tam tersi şekilde, bir fotoğraf karesi kitlelerce itici ve aşağılayıcı bulunabilir.

Anlamın nesneler, semboller ve beden dili ile yeniden inşâsı

Lider fotoğraflarında, bazen nesneler fotoğraftaki anlamın merkezine oturabilir ya da anlamı tamamlayabilir. Süleyman Demirel’in fötr şapkası, Bülent Ecevit’in mavi gömleği ve kasketi, Turgut Özal’ın kalemi, Tansu Çiller’in kırmızı yemenisi bu bazda verilebilecek önemli örneklerdir.

Bazen de liderlerin yaptıkları bir işaret, fotoğraftaki anlamı tamamlar veya fotoğraftaki anlamın merkezine oturur. Necmeddin Erbakan’ın Millî Görüş, Alpaslan Türkeş’in bozkurt ya da Recep Tayyip Erdoğan’ın “Rabia” olarak adlandırılan işareti de bunlara örnek verilebilir. Liderler bu işaretlerle, seçmene söz üzerinden aktaramadıkları ya da sözle aktarmanın zaman alacağı mesajları kitlelere ulaştırırlar.

Fotoğraflarda liderin duruşu da kitlelere verilen mesajın önemli bir parçasıdır. Örneğin Süleyman Demirel’in dik ve ufka bakan duruşu onu geleceğe bakan bir lider olarak aktarırken, Tansu Çiller’in beyaz renkli elbisenin üzerine giydiği kırmızı yemeni ise temiz ve güçlü Anadolu kadını imajını doğurmaktadır. Ya da Recep Tayyip Erdoğan’ın yolda yürürken sembolize edilen fotoğrafı, “Durmak yok, yola devam!” mesajını ve hedeflerine kararlılıkla yürüyen lider görüntüsünü pekiştirmektedir.

Renklerin yeri

Liderlerin fotoğraflarında renk seçimi de lider imajı için önemlidir. Örneğin siyah bir takım elbise ciddiyet duygusunu uyandırırken, kırmızı bir renk kravatsa güç ve dinginliği hatıra getirir. Yahut beyaz bir gömlek saflığı ve temizliği vurgularken, beyaz gömleğe eşlik eden kırmızı bir kravatsa al bayrağın rengine, dolayısıyla da millî değerlere önem verildiğini gösterir. Ya da mavi ve beyaz kombinasyonu, sevgi ve hoşgörü hissini uyandırır.

Lider güçlü bir kişilik olduğu için, fotoğraf karelerinde de güçlü kişilik olarak yer alır. Aksi bir durum, liderin güçlü kişiliğine gölge düşürür. Yani fotoğrafta egemen bir konumda olmak zorundadır. Eğer lider fotoğrafta egemen konumunu başkasına kaybetmiş bir şekilde resmedilse, lider bu konumu yitirir. Bülent Ecevit’in dönemin ABD Başkanı Bill Clinton ile Oval Ofis’te çekilen fotoğrafı, buna uygun bir  örnek olarak gösterilebilir.

Liderin fotoğraflardaki duruşu da oluşturulacak imaj için son derece önemlidir. Örneğin dik ve keskin bakışlı bir duruş, kararlılık ve özgüven duygusunu kitlelere geçirir. Ya da bir çocuğa gösterilen sevgi gösterisi ve bu sırada mimiklere yansıyan şefkat hissi, yine güçlü lider imajını pekiştirir.

Lider fotoğraflarında, eğer lider halk ile muhatap oluyorsa, liderin halkın duyarlılıklarına değer veren ve lideri halktan biri olduğu duygusunu uyandıran karelere yer verilir. Örneğin bir ev ziyaretinde yerde oturulması, yer sofrasında yemek yenilmesi gibi kareler, liderleri halk ile bütünleştiren bir imajı ortaya çıkarır.

Fotoğraf, sıradan bir kareden olmaktan öte neyi ifade eder?

Sonuç olarak fotoğraf, medya için verilen enformasyonun en önemli kanıtı niteliğini taşır. Fotoğraf ayrıca, gösteri toplumunun en önemli sunum araçlarından biridir. Bireysel gösteriyi sergileyebilecekleri en önemli araçtır.

Liderler içinse en önemli imaj inşâ etme araçlarından biridir fotoğraf. Liderler gücü ve güçlü olmayı temsil ettiklerinden, fotoğraflarda en güçlü aktör konumundadırlar ve güçlü bir duruşa sahiptirler. Liderler, fotoğraflarla oluşturulmak istenen imaj ve mesaja göre yüz ifadesi takınırlar. Keskin bakışlar ve dik duruş kararlılığı ifade ederken, şefkat ve sevgi hissini ortaya çıkaran bir bakış veya hareketse güçlü lider imajını sevgi ve şefkat hissiyle süsler.

Fotoğraflarda beden dili, imajın en önemli önemli parçasıdır. Kendinden emin, kararlı ve her şeye hâkim güçlü bir beden dili, lider imajının önemli parçalarından biridir. Lider fotoğraflarında bir diğer önemli unsur ise nesnelerdir. Liderin fotoğrafında bulunan nesneler, liderin imajına katkı sunan yardımcı öğelerdir. Örneğin masada bir dizüstü bilgisayar veya arka plân ile alınan bir fotoğraf, liderin çağdaş ve entelektüel olarak algılanmasını sağlar.

Tüm bunlar, aslında bize imajın ve dolayısıyla da fotoğrafın sadece sıradan bir kare olmaktan öte çok şey ifade ettiğini göstermektedir.