ORGANİZMA, kendisini oluşturan organik sistemlerin düzeyleri üzerine kurulur. Organ sistemleri organların birleşiminden teşkil eder. Organın bir alt düzeyi doku, dokunun da alt düzeyi organellerdir. Organeller moleküllerden, moleküller de atomlardan oluşur. Bu sıralamaya yukarıdan aşağıya doğru “biyolojik hiyerarşi” denir. En karmaşık organizma ise insandır.

Bir organizmanın bütün özelliğini taşıyan en küçük yapı hücre düzeyinde kalır. Daha altlara inildikçe organizmanın bütün özelliklerini taşıma özelliği kaybolur.

Biyolojik hiyerarşi atom ile nihayete ermez aslında. Atom içerisinde çekirdek, çekirdek içinde proton ve bunun da içerisinde kuarklar yer alır. Çekirdeğin etrafında elektronlar döner. Bir maddenin bütün özelliklerini taşıyan en küçük yapı atomdur. Atomun daha alt düzeylerine inildikçe maddenin bütün özelliklerini taşıma özelliği kaybolur. Bu nedenle organizmanın bütün özelliklerini taşıyan en küçük yapının hücre olmasının yanında maddenin bütün özelliklerini taşıyan atom ile kritik eşikte bulunurlar.

Hücre, atomdan on milyar defa daha büyük dev gibi bir yapıdır. Bu nedenle hücrenin içinde çok sayıda organel ve moleküler yapı yer alır. Atomun çekrideği de atomun bütün yapısına göre yüz bin defa daha küçük bir alanda yer alır. Elektronlar çekirdekten arta kalan yüz bin defa büyük hacimde konuşlanırlar.

Organizmayı oluşturan bütün alt düzeylerin kendilerine has hareket ve davranışları vardır. Benzer şekilde atomu oluşturan parçacıkların da kendilerine has özellikte davranış ve tutumları mevcut. Bu yazı çerçevesince sadece atomun içinde, çekirdeğin dışında konuşlanan elektronun davranışlarına odaklanacağız. Sadece bir elektronun hareketinin ne kadar çeşitli olduğu ve buradan maksadın ne olduğu müdakkik düşünceye atfedilir.

Elektronun atomun çekirdeği etrafında hareketine, üç boyutlu ve kesikli belirli yörüngelerde olduğundan “orbital” denir. Elektronlar çekirdek etrafında belirli sayıda olacak şekilde yerleşirler. Çekirdeğe en yakın olan orbitalde (yörüngede) iki elektron, bir sonraki dış yörüngede ise sekiz olacak şekilde dizilirler. Yeteri kadar elektrona sahip olan atomlar bu şekilde devam ederken daha az elektronu olanların bulundukları yörüngeleri öncelikle doldurmaları beklenir. En azından şimdilik insanlığın bildiği ve “Periyodik Cetvel” olarak isimlendirilen tablo bu şekilde oluşur.

Elektronların çekirdek etrafında oluşturdukları yörüngelerin de kendi arasında gruplanmaları vardır. Elektronlar atom çekirdeğinden uzaklaştıkça oluşturdukları yörüngeler hem uzaklaşmaya göre enerji, hem de yapısal olarak farklılıklar gösterirler.

Bunlardan birincisi küresel yörüngedir. “Elektron buna göre genel olarak küresel bir bulutsu yapıda hareket ederken çekirdek merkezine göre her yerde simetrik özelliktedir” denilebilir. Buna göre elektronun bir yerde bulunması diğer yerlere göre daha yüksek olabilir.

Elektronun bulunabileceği diğer tür yörüngesel yapı ise iki dilimli yapıdır. Ortadan ikiye bölünmüş ayrık duran küresel bölgeler olarak görülebilir. Buna göre de elektronun bu iki yarım küresel bölgenin içinde bulunması en yüksek ihtimâldir. Bunun içinde de yapıların merkezine doğru ihtimâller giderek artar. Bu yapının küreleri üç farklı doğrultuda (en, boy, yükseklik) konuşlanabilir.  

Üçüncü bir yörüngesel yapı ise, kürenin üç boyutlu uzayda dört eşit parçaya ayrılmış gibi görünen ancak yumuşak çevresellere sahip olan yörüngelerdir. Elektron, vaktinin büyük kısmını bu yörüngelerde geçirir. Diğer yerlerde çok büyük oranda bulunmaz. Böyle bir yapı üç doğrultuda beş farklı şekilde oluşur.

Diğer bir yörünge türü ise temel olarak isimlendirilen ve kendi içerisinde de sekiz parçaya ayrılarak yedi farklı yönelimde konuşlanır. Elektron bu yedi farklı şekilden birinin alanı içerisinde hareket eder.

Buraya kadar isimlendirdiğimiz küresel (bir), iki dilimli (üç), dört dilimli (beş) ve temel olarak (yedi) şekil düşünüldüğünde, “tek” sayılarla ifade edilen yörüngeler karşımıza çıkıyor. Toplamda bu dört yörünge tipinden üç boyutta on altı farklı harekete sahip bir hacimsel yörüngede hareket etme özelliği taşıyor.

Sonuç olarak bir elektron hangi yörüngede ise, ona göre hareket geliştirip ona göre yapısal davranışa eğiliyor ve üç boyutlu uzayda ona göre atom içerisinde ve ona göre dans ediyor. Elektronun çekirdeğe yaklaşıp uzaklaşmasına göre hareket türleri değişiyor. Öngörüldüğü gibi elektron çekirdek etrafında bir sapan taşı gibi hareket etmiyor. İçeride her mesafede farklı bir dans sergiliyor. Bu yönüyle nerede ve nasıl hareket edeceğini bilen ve o kodlanmış duruma göre hareket eden yapıyla karşı karşıyayız.

Dört katman ve yirmi elektrondan oluşan kalsiyum atomundaki elektron davranışlarının üç yüzden fazla çeşitte hareketi aynı anda sergilemesi, çok büyük bir dans topluluğu olarak görülebilir. Aynı anda ve birbirinden farklı üç yüz dans birbirini hiç bozmadan aynı şarkıya eşlik ediyor. Diğer maddeler de buna göre düşünüldüğünde, evrende birbirini rahatsız etmeyen sınırsız sayıda dans sergileniyor.   

Sadece bir elektron bile böyle farklı hareket sergiliyorsa, insanın içerinde ne fırtınalar kopuyordur!