DÜNÜ, bugünü ve yarını ile -görece tanımlamalarla yaşatılmaya çalışılsa da- çok kullanılan kavramlar olarak süreklilik veya sürdürülebilirlik, “zaman” kavramı ile birbirine yakın bir çizgide yarışmanın zorluğunu hisseder her dem. O nedenle zamanın olağan akışına uymak yerine onu belirli periyotlarla değerlendirme yoluna gitmeye çalışır.

Canlı olmayan, somut verilere dayanan, gözlemlenebilen konularda bu durum kolaylıkla değerlendirilip sonuca gidilebilirken -iç ve dış dünyasını oluşturan bütün unsurlar ile bir canlı olarak- insanı ve onu doğrudan ilgilendiren konuları değerlendirmek o kadar kolay değildir.

“Değerlendirme” kavramını somut olarak ortaya koyan ise, nihaî olarak -ister bağlamından bağımsız, ister bağlamıyla arasındaki organik bağ ile birlikte ele alınsın- anlamaktır. Ancak insanın türküsünü yerinden ve dosdoğru anlamak için öncelikle onu gerçek yerinde ziyaret etmek gerekir. Durum böyle görünse de insanın kapısını aşındırmak veya telefonu mütemadiyen aranmakla da varılacak şey değildir bu elbette. Ziyaret etmek ile vaktini beraber geçirip geçirgenliği olmayan bir toprakta komşuluk veya mihmandarlık yapmak arasında ziyadesiyle fark vardır zira.

Doğru adres, ona doğru zaman ve mekânda doğruca yaklaşmakla edinilecek bir şey belki de. İnsanı insana kavuşturan adresi veya haritayı bulmak, sistemli bir yolu izlemekle vaki olacak bir durum da değildir bu noktada. Milimetrik bir sapmanın bile gidilecek yolu ne çok değiştirdiğini hesap ettiğimizde, sonuç daha da vahim bir yere gidecektir. O hâlde insana ve onun kalbine giden yolda hangi hassas terazi kullanılmalı?

Öncelikle bunun tespitini insan, kendi terazisinde tartarak yapmalı. Öyle ya, vardığımız yer gerçekten gitmek isteğimiz yer mi? Buna cevap verebiliyor muyuz peki?

Cevabını bulmayan her şey, kadim bir hikâyeye dönüşür.

Cevabını bulmayan her şey fileye takılan ama öylece unutulan balık gibidir. Can çekişir. Hasta yatağında yatar. Hatta ölür. Ama yine de başka bir sûrette çıkar karşımıza. “Hafıza-i beşer, nisyan ile maluldür”, doğru, ama muhataplar unutsa bile her cevap yerini aramaya devam eder. Arayıştan geriye ne kalır? Gizli bir taşın altına bırakılan bir mektup…

Ne söyler mektup? “Bu mektubu akşam alırsan akşam gel, sabah alırsan sabah gel!”

“Gel” kelâmı hangi yolculuğun, hangi diyarın çağrısını duyurur? Bilinmez. Hem ile dem arasında bir yerde hemdemine fısıldar sadece tılsımını o.

Hemdem mi, hemzaman mı, hemzebân mı?

İster surete, ister mânâya ilişkin olsun, dikkate değer en önemli şeylerden biri de, nüanslar arasındaki farkın hissedilmesidir. Zira her ağaç, ayrıntı gibi görünen en özel gayretini meyvesi için saklar. Diğer ifadeyle lezzet, nüanslar içinde filizlenir. Anlamı bulmak da öncelikle hissetmekle başlar. Akıl hem kendi rotasını, hem gidilecek rotayı sonra bulur. Bazı cevapların istemsizce, sonradan dilimize veya aklımıza gelmesi de bunun önemli göstergesidir. Hâl ve his karşısında aklın takip yetisi -bir paragrafın yerleri değiştirilmiş cümleleri gibi- nizam vaktini bekler.

Bir ahenk anlamı, bir anlam bir ahengi ne zaman ve nerede pişirir?

Kum da topraktandır, kil de. Oysa biri dağınık dünyamızı sembolize edebilirken, biri söğüt altındaki çeşmeden içilen su kabını… Tam ifadeyle, biri zerrelere ayrılarak bütünken, biri her zerresiyle pişerek bir bütündür. Biri güneşte kavrularak dağılırken, biri ateşte pişerek demlenir. Biri soğuğu gördüğünde çatlarken, biri ısıyı sızdırarak en önce kendini ferahlatır. Birinden en fazla kumdan kale yapılabilirken, birinden pişirilerek toprak kaplar yapılır. Bir anlam ahengini, bir ahenk de anlamını bulduğunda ise, en az bir yüzünü ateşe kurban etmiş sayılır. Peki, biz neyi kurban edip neyi itlaf ediyoruz? Yolunu hiç şaşırmayan tepkilerimiz vardı bir zaman. Şimdi neredeler?

Tepkilerimiz konunun neresinde yolunu kaybediyor?

Bir yolculuktayız. Burada hemfikiriz. Bu kadar kaybetmişlik veya kaybolmuşluk arasında en çok mutabık olduğumuz konulardan biri, yolculuk. Ama bu, dile yaslanan bir şey, mânâya değil. Zira en kısa yolculukta bile yolcular arasında bir hukuk doğar ve yolcular bu hukuku gözeterek, bazen içten, bazen kendi içinde tutarlı ve akla dayanan süreçler geliştirirken, bu tabloda herkes araçta kimse yokmuş gibi davranmaya zorluyor kendisini. Araç bir yerlere gidiyor ve her şey normal gibi görünüyor. Lâkin biz, yolcular olarak yolumuzu kaybetmeyi bedel vererek araca binmiş gibi davranıyoruz. O yüzden şoförün yaptığı bâriz ve önemli hatalara değil de hata sayılmayacak şeylere tepki veriyoruz. Böyle bir hâl üzereyiz.

Yine başka bir yere gitti konu, diyoruz hep, “Aslında ben şöyle de diyecektim” cümleleri... Tepkilerimiz neden gecikiyor? Anlam nerede kayıyor?

Anlam kayması mı, zaman kayması mı?

Hassas teraziden geçirilmeyen insan ve onun kalbi, o kalpten zuhur eden ve cevabını bulmayan sorular, hemdem yerine hemzamanı içselleştirmek, kendini hayata karşı bile demleyemeyenin, mayanın özü olana üstünlüğünün kabul görmesi, birbirine hemdem olan ahenk ile mânâ arasındaki gerginliğin arttırılması ve nice sayılamayan husus, anlamın zamandan, zamanın anlamdan kayarak birer seyyare gibi fezada yörüngesini arar hâle geldiği mecrada yaşatıyor bizi. Birbirini tamamlaması lâzım gelen her şey, hasret yörüngesinde başı dönmeden eşitsizliğe doğru bir devinimi takip ediyor.   

Hâl bu iken, nihaî durumun analizi nasıl bir temsil ile izah edelim?

Bir yangının içinde olan insanın yangından kurtarılma işi geciktirilir mi? Elbette hayır! Birinci travma: Yanan, o insanın evidir ya, canıdır. Görmezden gelinir mi? Gelinmez efendim! İkinci travma: Yanan bir can iken, akla eşya gelir mi? Gelmez efendim! Üçüncü travma: Yangına körükle gidilir mi? Gidilmez efendim! Dördüncü travma: Öyle de, “Yangın başka mahallede” denilir mi? Denilmez efendim! Beşinci travma: Yangının ortasındaki insana yangın konulu anket yapılır mı? Yapılmaz efendim! Kaçıncı oldu? Çok oldu efendim, çok oldu. İlmeği kaçıralı çok oldu! Söküp düzeltmek yerine ona da bir çare buluruz gerçi. Olursa, bunun adı “çare” olur mu? Takılmayalım buna şimdi, örmek yerine bir örnek gösteririz. “Örtmek” deriz meselâ. Mâhir değil miyiz, konunun ve üslûbun ne önemi var(!)?