2015 yılı Nobel Tıp
Ödülüne William C. Campbell, Satoshi Ōmura ve Tu Youyou lâyık görülmüştü. Ödülün
yarısı Campbell ve Ōmura’ya verilirken, diğer yarısı Tu Youyou’ya verildi.
Ödül, üç eşit parça olarak verilmedi.
Ödülün
yarısını iki erkek alırken, diğer yarısını tek başına alan Tu Youyou ise, Çin’in
doğu kıyısında zengin bir kültüre ve yedi bin yılı aşkın tarihe sahip bir şehir
olan Ningbo’da, 1930 yılında doğan bir kadındı. Tu Youyou, bu ödüle lâyık
görüldüğünde 84 yaşındaydı.
Tu
Youyou’ya 2015 yılı Nobel Tıp Ödülü kazandıran çalışması ise, sıtma hastalığına
karşı ürettiği ilâç olan Artemisin’dir. Ancak hikâye bu kadar basit değildir.
Unutulmamalıdır
ki, Nobel Komitesi, Nobel Tıp Ödülüne aday olması için alanında nitelikli
kişilere gizli davet mektupları gönderir, adayların isimleri, adaylık ve seçim
süreciyle ilgili diğer bilgiler 50 yıl sonrasına kadar gizlenir. Diğer bir
ifadeyle, hiç kimse kendini aday gösteremez.
Nobel
Tıp Ödülü, yaşam boyu başarı veya bilimsel liderlik için verilen bir ödül
değildir. Bu ödül, mevcût “bilimsel paradigmayı değiştiren” ve insanlık için
“büyük fayda sağlayan keşifler” için verilir.
Tu
Youyou’nun ödül aldığı keşfiyle milyonlarca hayat kurtarılmıştır.
Tu
Youyou, on altı yaşında tüberküloza yakalanmış ve lise eğitimine başlamadan
önce iki yıl ara vermek zorunda kalmıştır. Tu Youyou’nun sağlık nedeniyle
eğitimden iki yıl uzak kalması, onun tıbbî araştırmaları seçmesini sağladı.
Liseden
sonra Pekin Tıp Fakültesi Eczacılık (İlâç Bilimleri) Bölümünü okuyarak 1955’te
mezun oldu. Anlaşılan o ki, o tarihlerde eczacılık, tıp fakültesinin bir bölümü
olarak işlev görmekteydi.
Tu
Youyou mezun olduktan sonra ilâç bilimleri eğitimine “geleneksel Çin tıbbı” alanında
iki buçuk yıl eğitim alarak devam edip Çin Tıbbı Akademisi’nde çalıştı. Burada şifalı
bitkilerin nasıl seçileceği ve bu bitkilerin botanik tanımlarına göre nasıl
sınıflandıracağı üzerinde kafa yordu.
Şifalı
bitkilerden aktif bileşenlerin nasıl çıkarılacağı, uygun ekstraksiyon
çözücülerinin nasıl seçileceği, kimya çalışmalarının nasıl yapılacağı ve
bitkilerden ayrılan kimyasalların yapılarının nasıl belirleneceği üzerine
eğitim aldı.
1950’lerin başında Çin, tıbbî kaynaklardan yoksundu ve bu nedenle geleneksel tıp, en tercih edilen yoldu. Tu Youyou ,geleneksel Çin tıbbı uygulamalarında binlerce yıllık deneyimleri inceledi, geliştirdi ve geleneksel işleme yöntemi üzerine yeteri derecede tecrübe kazandı.
1960’larda
sıtma nedeniyle artan ölüm oranları Güneydoğu Asya ülkelerinde önemli bir
küresel sağlık sorunu hâline geldi. Bu tarihlerde Vietnam Savaşı’ndaki ABD
askeri de sıtma enfeksiyonunun neden olduğu sağlık sorunlarından dolayı büyük
kayıplar verdi.
Çin
yönetimi askerî ve sivil olarak sıtma önleyici araştırmalar başlattı. 1967’de
sıtmanın kontrol edilmesi için bir grup oluşturuldu; binlerce bileşik tarandı
ancak Çinhiç bir sonuç elde edemedi. Toplamda 1972’ye kadar 214 binden fazla
bileşik tarandı ve yine hiçbir olumlu sonuç alınmadı, tüm araştırma projeleri
de durdu.
Çâresiz
kalan Çin Hükûmeti, Tu Youyou’yu beş yüzden fazla kişiden oluşan bir ekibin
başına getirdi.
Bizzat
Tu Youyou’nun bu ekipteki görevi ise geleneksel Çin tıbbında sıtma ilâcını
aramaktı. Tu Youyou, geleneksel Çin tıbbı hakkında bütün bilgi ve tarifleri
topladı. Üzerinde çalıştığı sıtma hakkında iki tarihî bilgiye ulaştı. Bunlardan
birincisi, Zhou Hanedanlığında (Milât öncesi 1046-256) yayınlanan, Eski Çin’de
klâsik bir kitap olan “Zhou Li”,
diğeri ise Chun Qiu ve Qin Hanedanları (Milât öncesi 770-207) döneminde
yayınlanan “Altın Oda’nın Reçetelerinin
Özeti” isimli eserdir.
Tu
Youyou, yaklaşık 3 bin yıllık Çin’in tarihî eserlerini okuduğu gibi, bunun
yanında geleneksel Çin tıbbı ile ilgili binlerce farklı ilâcı da inceleyerek
bunları bir bütün hâlinde ilgili birimlere iletti. Ancak sıtma ile ilgili
olanlardan pek sonuç alamamıştı.
Artemisia
ailesindeki bitkilerin birinin Çince “Qinghao” isimli otların bir etki
göstermesi üzerine Qinghao’nun sıtma semptomlarını giderici olarak kaydedildiği
3 bin yıllık eserlerdeki ilgili paragrafları defalarca okuyan Tu Youyou,
yılmadı. En nihâyetinde Artemisin’in ilk yolunu Ge Hong’un Acil Durumlar İçin Reçeteler El
Kitabı’nda buldu. Buradan hareketle ilâçlar hazırladı. Artemisin
ve Dihydroartemisin’in 1972’deki denemeleri başarılı sonuçlar verdi. 1986
yılında Artemisin’in yeni ilâç sertifikası ile 1992 yılında da Dihydroartemisin’in
yeni ilâç sertifikası alındı.
Bu
süreçte yüzlerce ödül alan Tu Youyou, 2015 yılında Nobel Tıp Ödülünü alan ilk
Çinli kadın olarak tarihe geçti. Geleneksel Çin tıbbının 3 bin yıllık
eserlerini okuyarak sıtma ilâcını bulan Tu Youyou, doktorası olmadan Nobel Ödülü
kazanmasının yanında, Çin’in birinci nesil Çin tıbbî çalışanlarının da
temsilcisi olarak görülüyor.
Kaynak: https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/2015/summary/
