ÇOCUK edebiyatı; çocukların büyüme ve gelişmelerine, hayal, duygu, düşünce yeteneklerine ve zevklerine hitap eder. Çocukların eğitilirken eğlenmelerine katkıda bulunur, yazılı ve sözlü olarak Türk edebiyatı içinde yer alır.

Çocuk edebiyatı, Türk edebiyatı içinde dikkat gerektiren en incelikli yazarlık biçimidir. Her yaştan çocuk okurun ilgisini çekebilen, rahat okunabilen, dili, anlatımı, biçimi ile yetişkin okurlara göre biraz daha itina gerektirir ve zor bir alandır.

Çocuk edebiyatının zorluğu, çocukluk çağında bulunan insanların hayâl, duygu ve düşüncelerine yönelik konu, dil ve üslûp bakımından yetişkin edebiyatına göre daha farklı ve mesuliyetlidir. Bu alan, çocuklara eğlenceli gelmesi, zevk vermesi, kitap okunurken hoşça vakit geçirtmesi ile birlikte, daha da önemlisi çok eğitici, ahlâk kurallarına bağlı niteliklere haiz olunmasıyla dikkat çekicidir.

Çocuk edebiyatının en öncelikli amaçları arasında çocuğun eğitilmesi ve eğlendirilmesi vardır. Kitap vâsıtasıyla verilen bilgiler, disiplinler, kazanımlar ve ahlâk normları, çocuk seviyesine indirilerek yazılmalıdır. Ülkemizde okuma alışkanlığının belirli bir seviyenin üstüne çıkmadığı düşünüldüğünde, kitaplarda anlatılanın çocuğun dikkatini çekecek, okumaya, dinlemeye ve izlemeye devam ettirecek sâdelik ve akıcılıkta olması gerekir. Ayrıca espri ve eğlence bakımından da mizâhî unsurları barındırmalıdır.

Kitap okuma alışkanlığı üzerine yaptığım araştırmalarda, ülkemizde ve Avrupa ülkelerinde ilginç bilgileri ve yerine göre metotların uygulandığını gördüm. Bu uygulamalardan bir örnek vermek istiyorum.

Bir öğretmen, çocuğuna kitap okuma alışkanlığı kazandırmak istiyor fakat çocuğu kitap okumak istemiyor; sürekli oyunlara ilgi duyuyor ve bu alanda cihazlar kullanıyor. Çocuğun babası oğlunun ilgi alanına göre kitapçıları geziyor ve bilgisayar oyunlarının anlatıldığı kitapları araştırıyor; zor da olsa buluyor ve çocuğuna uygun bir dille anlatıp veriyor. Çocuk kendi ilgi alanına göre yazılmış kitapları okumaya ve dolayısıyla zamanla da okuma alışkanlığı kazanmaya başlıyor. Bu durumu gören bir akademisyen, bir örnek üzerinden cep telefonuna indirilmek üzere bir program tasarlıyor. Tasarlanan programda anket yer alıyor. Ankete cep telefonuyla cevap veren çocukların yaşları, ilgi alanları, ne tür kitapları sevdikleri tespit ediliyor.

Bizim ülkemizde yok ama İngiltere’de kitap sevgisi ve kitap okuma alışkanlığını geliştirmek, kitaba olan ilgiyi arttırmak üzere bir kasabayı “Kitappark”, “Kitapköy” hâline getirmişler. Bizler de birkaç arkadaşla birlikte bu uygulamanın kendi bölgemizde uygulanmasını arzu ettik, belediye başkanları ve kaymakamlarla görüştük, ancak bir netice alamadık. “Kitappark” ile ilgili zengin görseller de tasarlamıştık. Ancak ülkemizde yapılan çoğu uygulama popülizm adına yapıldığı için kültüre olan yatırım yeterince benimsenmiyor ve destek bulmuyor.

Çocuk edebiyatının mâhiyeti ve sınırları, yazardan yazara değişmektedir. Bunun nedeni, farklı anlayışlar, bakış açıları ve çocuk kavramının toplumlara ve biyolojik unsurlara göre nasıl anlaşıldığının yanı sıra belirsiz bir kavram olması, anlaşılması ve bakılmasıyla ortaya çıkar.

Çocuk edebiyatı ile ilgili önemli bir etken gerçek de çocuk edebiyatının sınırları, kapsamı, aynı yaş ve evrelerdeki çocukların yetiştikleri ve içindeki bulundukları toplum ve kültürlere göre algı seviyeleridir. Yazarlar ve çocuklar farklı kültür ve toplumlara göre değişkenlik göstermekle birlikte, özellikle yazarların çocukların seviyelerine, duygularına, hayâl güçlerine inmeleri, onların gözlerinden dünyaya bakabilmeleri önemlidir.

Çocuk edebiyatı türleri

Çocuklara yönelik eserlerde dikkat edilmesi gereken önemli hususlar bulunmaktadır. Yazılan kitaplarda gözetilmesi gereken hususlardan bazıları şunlardır:

·       Kitaplar çocukların ruhsal ihtiyaçlarını karşılamak: Güven, sevgi, sevme, sevilme, öğrenme, mensubiyet duygusu, aidiyet, oyun, estetik gibi ruhsal ihtiyaçlar…

·       Çocukların yaşlarına göre ilgi duydukları konuları göz önüne almak.

·       Çocukların alıcı ve ifade edici dil gelişimlerini dikkate almak.

·       Çocukların sosyal ve duygusal algı gelişimini görsel, işitsel, dokunsal algı olarak desteklemek.

Çocuk edebiyatının amacı, çocuğun zihinsel gelişimine katkıda bulunmak, kavram gelişimini desteklemektir. Metinlerle çocuğa kitap sevgisini aşılamaktır. Kitaplar vâsıtasıyla eleştiri, dinleme yeteneklerini açığa çıkarma, hayâl güçlerini harekete geçirme, gelişmekte olan iç ve dış dünyalarına katkıda bulunmaktır. Kabiliyetlerine, üretme güçlerine katkı sağlamaktır. Eserler yoluyla ilk edebî ve estetik değerleri vermektir.

Kitaplar, çocukların fiziksel özelliklerine yaş ve seviyelerine göre yazılmalı, eğlence ve bilgi kaynağı olmalıdır. Kitaplarda uygun örneklere yer verilmelidir. Bu anlamda çocuk kitapları yazarken çocuklara karşı mutlak sorumlu olduğumuzu hatırlar, iyi ve kötü örnekleri verirken çocuklara nasıl daha fazla katıda bulunacağımızı düşünürüz. Özellikle iyi örnekleri öne çıkarırken kötü örneklere daha çok dikkat ederiz. Çocukların kötü örneklerden çok etkilenmemesi için kötüyü daha da yumuşatır, hafifletiriz. Çocuk kitaplarında çizimlere, renkli olmalarına, figür ve sembollere dikkat etmek önemlidir.

Okullarda çocuklara yönelik söyleşilerde bulunduğum sıralarda çocukların ne tür kitapları okuduklarını ve sevdiklerini öğreniyorum. Çocukların genelinde macera öykülerine bir yöneliş var. Bunun sebebi de merak, gizem, heyecan ve çocuklarda hareket hislerini açığa çıkarmaları. Sultan Abdulhamid’in de macera türünde kitapları tercüme ettirdiği ve okuttuğu göz önüne alındığında, “Neden macera?” sorusu akla geliyor. Macerada beyin, olay, yolculuk, gizem ve esrarları çözebilmek için daha fazla kendini olayların içinde bularak, âdeta bulmaca çözer gibi çalışıyor. Hücreler harekete geçiyor. Beyin daha dinç oluyor ve kitaba daha çok odaklanıyor.

Çocuk kitaplarında neler olmalı?

Eğlence daima kazandırır. Mevcût durumlardan sıyrılmalarını sağlar, farklı alanlara yönelişler başlar, hayâl gücü gelişir, çevresindekileri anlamaya başlar. Dil gelişir, farklı kelimeler edinir, hâfıza kapasitesi artar, bilmediği veya görmediği, gidemediği yerlere kitaplar vâsıtasıyla yolculuk eder. Ufku genişler, daha çok bilgi sahibi olur. Daha iyi düşünür. Zekâ artar, her şeye farklı yerlerden bakar, başkalarının görmediğini görmeye başlar. En önemlisi de, kişisel gelişimine katkılar sağlar.

İyi bir çocuk kitabında neler olmalı?

İyi bir çocuk kitabı bilgiyi doğru vermeli, sâde ve akıcı olmalıdır. Okuma arzusunu teşvik etmelidir. Çocukların seveceği biçimde resimleri bulunmalı ve resimlerle metinler huzur ve mutluluk vermelidir. İyi bir kitap, çocuğun doğru yetişmesine katkı sağlar. Doğada ve insanlarda var olanları iyi anlamasını ve küçümsememeyi öğretir.

Kitaplar değerler eğitimine göre yazılmalı; ahlâk, sevgi, saygı, fedakârlık, sadâkat, yardımlaşma, iyilik gibi kavramları göz ardı etmemelidir. Ben de kitaplarımda değerler eğitimine yer verdiğim gibi başarıları da işlemekteyim. İyi kitaplar, çocukların düşünce ufuklarında çekememezlik, açgözlülük gibi duyguların olumsuz, çirkin ve değersiz olduğunu gösterirler.

Her kitabın kendine özgü bir biçimi vardır. Her kitap, türünün özelliğine, okuyucunun düzeyine göre farklılık gösterebilir. Her kitap, gelişme çağında olan çocukları geleceğe hazırlamakta bir aile ve öğretmen vazîfesi görür. Denetimsiz, uygunsuz çocuk kitaplarını zamanla okuyup gördüğümüzde hayıflanıyor ve üzülüyoruz. Bugün çocukları üzülen bir nesil, gelecekte sevgileri, sevinçleri, başarıları, mutlulukları ve huzurları da göremez. Bu bakımdan Horatius ne güzel demiş: “Elimde olsaydı, her karış toprağa, buğday eker gibi kitap ekerdim.”

Çocuklar bizim geleceğimizdir; iyi fikirlerle yetişmeli, iyi ve güzel kitaplarla aydınlanmalıdırlar!