ÇİN, Doğu Türkistan’da toplama kampları kurduğunu ilk başta kabul etmemiş ise de BM’nin 2018’te Doğu Türkistan’daki toplama kampında en az bir milyon insanın tutulduğuna dair yaptığı açıklamasından sonra kampları itiraf etmek zorunda kaldı ve bu kampların eğitim kampları olduğunu iddia etmeye başladı. Toplama kampı şahitlerinin anlattıkları ise oranın eğitim kampı değil Nazi tarzı toplama kampları olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Uluslararası bağımsız kuruluşların raporlarına göre Doğu Türkistan’da 1400’den fazla toplama kampının yeri tespit edilmiş durumdadır. Çin’in 2020’de yayımladığı “Beyaz Kapaklı Kitap”ında ise 2013’ten 2019’a kadar her sene 1,3 milyondan fazla insanın “eğitildiği” kaydedilmiştir. Çin’den sızan belgelerde belirtildiği gibi sadece Çin tarafından kara listeye alınanların değil onların akrabalarının da toplama kamplarına alındığı açıkça bilinmektedir. Bu gerçek göz önünde bulundurulduğunda 2013’ten sonra kara listeye alınan herkesin toplama kampına alındığı ya da hapis cezasına çarptırıldığı ortaya çıkmaktadır. Böylece en az 8 milyon insanın toplama kampına alınarak tecrit edildiği de aşikâr olmuştur.

Doğu Türkistanlıların köle işçiliğe tâbi tutulması, toplama kamplarındaki kadınların sistematik tecavüze uğraması ve kısırlaştırılması, çocukların ailelerinden kopartılması, insanların Çin’e sürgün edilmesi ve toplu katliam olayları BM tarafından kabul edilen “soykırım suçunun önlenmesi ve cezalandırılması sözleşmesi”ne tamamen aykırı olduğu, ülkeler tarafından kabul edilmiş durumdadır. Kanada ve Hollanda parlamentoları ve ABD, Doğu Türkistan’da Çin’in fiili olarak soykırım suçu işlemekte olduğunu açıkladı.

Çin bütün bu soykırım suçunu gizlemek ve örtbas etmek amacıyla çok sayıda propaganda faaliyetleri yürütmektedir. Ayrıca Çin’in resmî mâkâmları ve sözcüleri, Doğu Türkistan konusunda kendilerini haklı göstermek için her şeyi yalanlamakla yetinmiyor, kalıplaşmış cümlelerle dünya kamuoyu karşısına çıkabiliyor. Dosya çalışmamızda Çin’in Doğu Türkistan’daki soykırımı örtbas etmek için başvurduğu yalanlarını özellikle Dışişleri Bakanlığı tarafından ortaya atılan dokuz konu üzerinde topladık ve gerçekleri ortaya koymaya çalıştık.

1’inci yalanı: Bütün mesele Çin’in iç meselesidir[i]

Gerçek: Doğu Türkistan 1949’da Çin Komünist Partisi’ne bağlı ordular tarafından işgal edilmiştir. Tarihî süreç içerisinde de 751 senesinde Talas ırmağı kıyısındaki savaşta yenilgiye uğrayan Çinliler, o tarihten sonra Çin Seddi’nin dışına askerî anlamla çıkamamıştır. Çin’in tüm nükleer denemeleri, en büyük sömürü alanı olarak Doğu Türkistan’da yapılmıştır. Çin, işgal tarihinden beri Doğu Türkistanlıları topyekûn yok etmek maksadıyla yürüttüğü asimilasyon çalışmaları olumsuz sonuç verince, 2013 senesinden itibaren Doğu Türkistan’da gerçekleştirmekte olduğu insan hakları ihlallerini soykırım boyutuna taşımıştır. 9 Aralık 1948’de BM Genel Kurulu tarafından onaylanan BM Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi, soykırım kapsamına giren suçları net bir tanımlamayla ortaya koymuştur. Çin, diğer 151 ülkeyle birlikte bu sözleşmenin imzacıları arasında yer almasına rağmen, gerçek anlamda bu sözleşmenin gereğini yerine getirmemektedir. Soykırım Sözleşmesi’nin II. maddesi, soykırımın “ulusal, etnik, ırksal veya dinî bir grubu tamamen veya kısmen yok etme niyetiyle” eylemler gerçekleştirmeye yönelik bir girişim olduğunu belirtmektedir. (BM Genel Kurulu, 1948; Independent, 2021; Vikipedi Özgür Ansiklopedi, 2021) Fakat Çin Hükûmeti, Doğu Türkistan’da keyfi bir şekilde tutuklamalar gerçekleştirmekte ve geniş ölçekte tesis ettiği toplama kamplarında tutuklu insanlara her türlü bedensel ve zihinsel zararı vermektedir. Ayrıca “ikiz aile olmak” projesi adı altında 2014’ten 2017’ye kadar yıllık en az bir milyonu geçen etnik Han Çinlisi memur, özellikle aile üyelerinden biri toplama kamplarına gönderilen Doğu Türkistanlıların evlerine yerleştirilmiştir. (Greer, 2018; Mustafa Bag, 2019) Doğu Türkistanlı kadınlar düzenli olarak gebelik kontrolünden geçirilirken, yüz binlercesi zorunlu RİA uygulaması, kısırlaştırma ve kürtaja tabi tutulmuştur. Üçten fazla çocuk sahibi olanlar yüklü miktarda para cezasına çarptırılırken, cezayı ödeyemeyen ailelerin çocukları ailelerinden uzaklaştırılmaktadır. (Ozoğlu, 2020; The Associated Press, 2020a, 2020b; Zenz, 2020b) Soykırım hiçbir zaman sınır tanımaz; dolayısıyla soykırım suçu, hiçbir zaman bir ülkenin iç meselesi olamaz. Doğu Türkistan’daki soykırım meselesi, Çin’in iç meselesi olmadığı gibi bütün insanlığın ortak bir problemidir.

2’inci yalanı: Uygulanan, toplama kampı değildir, “eğitim ve öğretim merkezleridir”[ii]

Gerçek: 2017 Nisan ayından bu yana ÇKP tarafından en az 338 Uygur aydının tutuklandığı tespit edilmiştir. Doğu Türkistanlı, Kur’ân-ı Kerîm’i Uygur Türkçesine tercüme eden ünlü din bilgini Muhammed Salih Damollam, 2018’de Doğu Türkistan’daki toplama kampına gönderilip 40 gün sonra kampta katledilmiştir. Uygur folkloru ve insan coğrafyası uzmanı, sözde Şinciang (Sincan) Üniversitesi’nin profesörü Rahile Davut, sözde Şinciang Üniversitesi Rektörü Taşpolat Teyip, çevirmen ve yazar Abulkadir Calaleddin, yazar Yalkun Rozi, tanınmış pop yıldızı Ablajan Avut Ayup şu ana kadar tutuklu bulunanlar arasındadır. (Byler, 2018; DUK, 2019; Ertürk, 2014; Yeni Şafak, 2018) Doğu Türkistanlı zengin iş adamları da her türlü suçlamalara maruz kalarak zorla toplama kamplarına götürülmekte ya da cezaya çarpıtılarak mallarına el konulmaktadır. (Kaşgarlı, 2019; Uygur Haber, 2020) Doğu Türkistanlı ünlü işadamı ve hayırsever Nurtay Hacı, 18 yıl hapis cezasına çarpıtılmıştır. Kardeşi Ablimit Hoşur Halis Hacı da iş adamıdır ve hayırsever olduğu için tutuklanmıştır. (Muhafız, 2018) Bahsi geçen bilim insanlarının, aydınların, din bilginlerinin, sanatçıların ve iş adamlarının eğitime ihtiyacı yoktur. Toplama kampları, Çin’in Doğu Türkistan’da etnik temizlik yapmak için kullandığı ölüm ve işkence merkezleridir.

3’üncü yalanı: 25 milyon insan mutludur ve refah içindedir[iii]

Gerçek: Doğu Türkistan’da kurulan toplama kamplarında yaklaşık sekiz milyon Doğu Türkistanlı her türlü işkencelere maruz kalmaktadır. “Newlines Institute for Strategy and Policy” adlı düşünce kuruluşu tarafından 8 Mart 2021’de Çin’in Doğu Türkistan’daki soykırım suçlarına ait bir rapor yayınlandı. Raporda Doğu Türkistan’da hapishaneler hariç 1300 ila 1400 arasında toplama kampının olduğu raporlandı. (Newlines İnstitute, 2021) Eğer toplama kampına alınan insanlar mutluysa, toplama kamplarına neden etnik Han Çinlileri alınmıyor ve toplama kampları neden Çin’in tamamında kurulmuyor?

Ayrıca yetişkinler için toplama kampları tesis edilirken ebeveynlerinden zorla koparılan çocuklar için çocuk kampları tesis edilmiştir. BM Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin 5 ve 9. maddelerine aykırı olarak, Doğu Türkistanlı çocukların ebeveynleriyle yaşama hakkı zorla ellerinden alınmakta ve çocuklar her türlü beyin yıkama faaliyetinin yapıldığı kamplara yerleştirilmektedir. Kaliforniya merkezli sivil toplum kuruluşu RAND, çeşitli uydu görüntülerini analiz ederek Doğu Türkistan’daki çocuk kampları hakkında 2020 Nisan ayında bir rapor hazırlamıştır. Raporda 2017’de Doğu Türkistan genelinde 562.900 çocuk ailelerinden kopartılarak 4387 sözde yatılı okullara yerleştirildiği, 2017’den beri sözde yatılı okullarda eğitim gören çocukların sayısında yüzde 76,9 oranda artış olduğu ve bu çocukların hepsinin 1 ilâ 10 yaş arasında oldukları tespit edilmiştir. (ATAYURT, 2019; Bag, 2019b, 2020a; Kaya, 2020; Nar, 2020) Uluslararası Af Örgütü, 2021 Mart ayında çocukları Doğu Türkistan’da olup, kendileri yurtdışında yaşayan ebeveynlerin durumlarına dair bir rapor yayınlamıştır. Rapora göre, Doğu Türkistan’da 2014’te temeli atılan, 2017’de ise geniş ölçekte kurulmaya başlanan toplama kamplarıyla, yurtdışındaki Doğu Türkistanlı ebeveynlerin Doğu Türkistan’daki çocuklarıyla irtibatları yavaş yavaş kesilmiştir. Çocuklarına bakan akrabaları veya tanıdıkları ise toplama kamplarına veya hapse atılmıştır. Oysaki Çin, Çocuk Hakları Sözleşmesi’ni 1992’de imzalamıştır. (Amnesty International, 2021; Nar, 2020) Sosyal medyada yer alan, Uygurların aile bireylerini özlerken ağladığı paylaşımlar, anne babası toplama kamplarına alındığı için aç kalarak, donarak ölen çocukların sayısı çok fazladır. Kimsesiz kalan yaşlı insanlar açlık sınırında yaşamaktadır. Toplama kamplarında akıl almaz zulüm ve işkence ayrı bir dram oluştururken, köle işçilik sisteminin kurbanı olan milyonlarca insan ailelerinden koparılmıştır.

4’üncü yalanı: 4 yıldır şiddet eylemleri yaşanmadı[iv]

Gerçek: Bahsedilen 4 yıl, tam 2017 senesi toplama kamplarının geniş ölçüde yapılmaya başlandığı ve Doğu Türkistanlıların keyfi tutuklanarak toplama kamplarına hapsedilmeye başlandığı dönemdir. Bu dört sene içerisinde Çin güvenlik güçleri Doğu Türkistan’da terör estirirken, Doğu Türkistanlılar ise tarihinin en acı günlerini yaşamaktadır. Şiddetin merkezine dönüşen ve şiddetten beslenen Çin Komünist Partisi, toplama kamplarında işkencelerle insanları öldürmekte ve şiddeti bir tür zevk alma aracı haline dönüştürmüştür. İnsanların aile mahremiyetine dahi girerek şiddette boyut ve sınır tanımamıştır. Çinlilere göre 4 yıldır şiddet eylemleri olmamış olabilir ama Doğu Türkistanlılar şiddetin ve soykırımın bizzat kurbanları haline gelmiştir.

5’inci yalan: İnsanlar devlet yönetimine eşit şekilde katılabilir, kendi bölgelerinin ve milletlerinin işlerini özerk bir şekilde yönetebilir[v]

Doğu Türkistanlılar ile etnik Han Çinlileri arasında eşitlikten bahsetmek, asla mümkün değildir. Günümüzde sözde Özerk Bölgesi Hükûmeti idarî heyet sayısı 14 kişiden oluşmakta olup, bunların içinde dört Uygur ve bir Kazak olmak üzere sadece beş kişi Doğu Türkistanlıdır ve onların da hiçbir yetkisi yoktur; geri kalan sekiz idareci ise etnik Han Çinlisidir. Ayrıca sözde Özerk Bölgesi Kalkınma ve Reform Komisyonu’nda bulunan heyet sayısı 14 olup, içlerinde sadece iki kişi Uygur asıllıdır. Doğu Türkistan’da Türk asıllı kimse Komünist Parti Genel Sekreteri olmayacaktır; Parti Genel Sekreteri olanların hepsi etnik Han Çinlisidir. En üst karar mâkâmı Çin Komünist Partisi başkanlıklarıdır. Doğu Türkistan’da Çinli olmayan milletler her zaman aşağı mevkilerde yer almaktadırlar. (Baidu 百科, 2021; Hu Ping 胡平, 2009) Ayrıca, Doğu Türkistan ekonomisinin bel kemiğini oluşturan, görünürde ekonomik ve tarım nitelikli sözde Şinciang (Sincan) Üretim ve İnşaat Ordusu Bingtuan (新疆生产建设兵团) askerî birliğin tamamını etnik Han Çinlisi oluşturmaktadır. (Tuna, 2012) Bunun yanı sıra, üniversite kabul kontenjanları ve memur atanması konusunda her zaman etnik Han Çinlilerine öncelik tanınmaktadır. Sözde Şinciang (Sincan) Üniversitesi’nin 2020’deki öğrenci kabul listesinde gösterildiği üzere, etnik Han Çinli öğrencilere ayırılan kontenjan, diğer millet öğrencilerine nazaran daha fazladır. (Han Jie 韩洁, 2020; Koyuncu, 2019; Meishu Gaokao Wang 美术高考网, 2020; Pu Kao 普考, 2019; Xinjiang Jiaoyu Kaoshiyuan新疆教育考试院, 2019)

6’ncı yalan: İnanç özgürlüğü korunmaktadır[vi]

Doğu Türkistanlıların telefonlarında “Allah” yazısı olan fotoğraf, ay-yıldız sembollü resimler, ayet ya da hadisler, İslâm’ı çağrıştıran belge ya da bilgiler bulunursa, sahipleri toplama kamplarına gönderilmektedir. (Doğu Türkistan TV, 2019; ICIJ, 2019) Bunun dışında yine dinî semboller taşıyan kıyafet giymek, üzerinde Arapça harf bulunan giysi giymek, Çin bayrağının bulunduğu yerde başörtüsü takmak, kadınların başörtüsü takması, dinî ders dinlemek, helâl gıda tüketmeyi teşvik etmek, sigara ve içki içmemeye davet etmek, sigara ve içkiyi âniden bırakmak, tam sakala sahip olmak, camiye gitmek, namaz kılmak, oruç tutmak ya da kahvaltıyı güneş doğmadan önce yapmak “Dinî Aşırılığın 75 Belirtisi” ve Doğu Türkistanlıların toplama kamplarına gönderilmeleri için yeterli görülen 48 işaret olarak nitelendirilmektedir ve bunları yapan birey tespit edilirse hiç tartışılmaksızın toplama kamplarına götürülmektedir. (cssn.cn, 2014; Greer, 2018; Yılmaz, 2020) Toplama kampının içinde ve dışında insanların dinlerinden vaz geçmeleri için yoğun beyin yıkama çalışmaları yürütülürken, yaratıcıyı inkâr ettirmek en yoğun rutin zorlamalar içerisindedir. Toplama kampları tutsaklara işkenceler uygulanılırken onlara “Eğer bir yaratıcı varsa, gelsin seni kurtarsın!” şeklinde psikolojik işkenceler de yapılmaktadır.

7’nci yalan: 28.000 cami vardır[vii]

Gerçek: 1949 senesinde Çin, Doğu Türkistan’ı işgal ettiğinde Doğu Türkistan’ın genelindeki tüm cami, tekke ve zaviyeleri not etmiştir. 1956 senesi Çin Komünist Partisi’nin yayınladığı bir raporunda 1950 yılının başında yani işgalin ilk yıllarında Doğu Türkistan’da toplam 29.500 cami vardır. (Li, 2017, s. 40) Çin, bu toprakları işgal ettikten sonra bu camilerin çoğunu yıkmış, 1978 senesine gelindiği zaman cami sayısı 2.930’a düşmüştür (Li, 2017, s. 40). 1990’a kadar cami inşâsına izin vermeyen Çin yönetimi, 1990’lardan itibaren kısmi olarak izin vermeye başlamıştır. 1995 senesinde Doğu Türkistanlıların kendi imkânlarıyla inşâ ettikleri cami sayısı toplamda 22.900’a ulaşmıştır (Li, 2017, s. 40). 1995’ten sonra yine cami inşâsına, tamirine çok sıkı denetim getirilmiş, 2013 senesine kadar Doğu Türkistan’daki cami sayısı 24.300 olmuştur. Çin’in söylediği 28.000 rakamı, kendilerinin daha önce ilân ettikleri rakamla ve gerçek olan rakamla örtüşmemektedir ve bu camiler Çin’in devlet gücüyle yapılmamıştır. 24 Eylül 2020’de Avustralya Stratejik Politika Enstitüsü (ASPI), Doğu Türkistan’daki camilerin durumuyla ilgili rapor yayınlamış olup, rapor uydu görüntüleriyle desteklenmiş ve Doğu Türkistan’da son dört yılda yaklaşık 16.000 caminin (toplamın camilerin yüzde 65’i) hükûmet politikasının bir sonucu olarak 2017’den bu yana yıkıldığı veya hasar gördüğü ortaya konulmuştur. Bunun içinde tamamen yıkılan cami sayısı 8.500 civarında olup, buldozerlerle yıkılan camilerin bazılarının yerleri şimdilerde boş arazi hâlindedir. Geri kalanları ise İslâmî tarzdaki mimarî ve sembollerden arındırılarak tahrip edilmiş, bazılarının girişlerine “Partiyi sevin”, “Ülkeyi sevin” tarzı tabelalar asılmıştır. Bununla birlikte 2017’den beri önemli kutsal mekânların (türbe ve mezarların) yüzde 30’u büyük ölçüde yıkılmış, yüzde 28’i ise hasar görmüştür. Bazı mezarlıklar ise taşıma bahanesiyle yok edilmektedir (Bag, 2019a, 2020b; Mepa News, 2019; Mustafa Bag, 2020; Nathan Ruser, James Leibold, Kelsey Munro, 2020; QHA, 2020). Buna mukabil Çin yönetimi, Doğu Türkistan’da büyük arazilerde Budist tapınakları inşâ ederek Budizm’in yayılmasına çalışmaktadır.

8’inci yalanı: Zorla çalıştırma yoktur[viii]

Gerçek: 1 Mart 2020’de Avustralya Stratejik Politika Enstitüsü’nün (ASPI) yayınladığı rapora göre, 2017-2019 yılları arasında Çin’in iç bölgelerindeki fabrikalara götürülen Doğu Türkistanlıların sayısı 80.000’den fazla olmuştur ve onlar teknoloji, giyim ve otomotiv sektörlerinde çalıştırılmıştır. Fabrikaların 82’den fazlası tanınmış küresel markanın tedarik zincirinde bulunan fabrikalar olduğu da tespit edilmiştir. Ayrıca Doğu Türkistan, Çin pamuğunun yüzde 85’ini ve dünya pamuğunun yüzde 20’sini üretmektedir. Araştırmaya göre, 2018’de Doğu Türkistan’ın üç farklı bölgesinden zorla çalıştırma veya transfer programı aracığıyla en az 570.000 kişi hükûmet tarafından pamuk toplamaya zorlanmıştır. 2019’da bölgedeki pamuk tarlalarının yüzde 70’i elle toplanmıştır (Xu et al., 2020; Zenz, 2020a). Bunun dışında Doğu Türkistanlılar yine ceviz kırma fabrikalarında, peruk firmalarında, tekstil fabrikalarında ve diğer fabrikalarda “teknik ve meslekî eğitim görmek” adı altında zorla çalıştırılmaktadır. Üstelik Çin Hükûmetinin sözünce “gönüllü emek” adı altındaki angarya sistemi (Haşar) günümüzde Doğu Türkistan’da hâlâ uygulanmaktadır. Gerçi 2017 senesinde Çin’de yayınlanan haberlere göre sözde Şinciang (Sincan) Hükûmeti kırsal bölgelerde “gönüllü işçiliğin” tamamen ortadan kaldırıldığını ifade etmesine rağmen, sosyal medya üzerinde yayınlanan videolara göre, angarya sisteminin ortadan kaldırılması bir yana daha da yaygın hâle getirildiği dikkatimizi çekmektedir. Bunun yanı sıra ilkokul öğrencileri dahil olmak üzere 65 yaşa kadar olan herkes sokak temizliği, çukur açma ve yol yapımı gibi belediye işlerinde ücretsiz olarak çalışmak zorundadır (Fabrika Sahibi, 2020; Muhammed Ali Atayurt, 2020; Sabah, 2015)

9’uncu yalan: Doğu Türkistan’ın kapısı her zaman dış ülkelere açıktır[ix]

Gerçek: 18 Mart 2021’de yayınlanan haberlere göre, Avrupa Birliği’nin Doğu Türkistan’ı ziyaret etme talebi, Çin yönetimi tarafından reddedilmiştir. 2019’dan beri AB, Çin ile Doğu Türkistan’ın araştırılması konusunda görüşmekte olup, AB talepleri içinde “belirli tesislere erişim ve bu tesislere erişim için özel koşullar, Sakharov İnsan Hakları Ödülü sahibi İlham Tohti ile görüşmek” yer almaktadır. Ne var ki, Çin Hükûmeti, AB’nin Doğu Türkistan’ı ziyaret etme talebini geri çevirmiştir (Erkin, 2021). Avrupa Birliği gibi, İnsan Hakları Örgütü, Af Örgütü ve birçok bağımsız kuruluşun Doğu Türkistan’a gitmelerine Çin yönetimi izin vermemiştir. Ancak kamera sistemleri Doğu Türkistan’da 24 saat açıktır.

------------------------------------

Bibliyografya

Altuğ, B. (2019). BM İnsan Hakları Konseyi’ne Üye 22 Ülkeden Çin’e “Uygur Türkleri” Tepkisi. Anadolu Ajansı.

AMNESTY İNTERNATİONAL. (2021). China: Parents of missing Uyghur children describe horror of family separation.

ATAYURT, M. A. (2019). İki Milyon Uygur Türkü Çocuk, Çinlileştirme Merkezlerinde Tutuluyor. Türkistan Press.

Bag, M. (2019a). Doğu Türkistan’da Çin’in Yıktığı Camilerin Öncesi Ve Sonrası Uydu Görüntülerinde. Euronews.

Bag, M. (2019b). Doğu Türkistanlı Çocukların Tutulduğu Toplama Kampı Gizli Kamerada. Euronews.

Bag, M. (2020a). Ailelerinden Koparılan Doğu Türkistanlı Çocukların Tutulduğu Yatılı Okulların Uydu Görüntüleri. Euronews, 1–4.

Bag, M. (2020b). ASPI Raporu: Doğu Türkistan’da 16 Bin Cami Kısmen Tahrip Edildi , 8 Bin 500 Cami Yıkıldı. Euronews.

Baidu 百科. (2021). Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi Halk Hükûmeti (新疆维吾尔自治区人民政府). Baidu 百科.

BBC NEWS. (2019). 22 Ülke Çin’in Xinjiang’daki İhlalleri Durdurmaya Çağırdı, Pekin Bunu “Kabaca İçişlere Müdahale Etmek” Dedi (22国促中国停止新疆侵权 北京称“粗暴干涉内政”).

BM Genel Kurulu. (1948). Soykırım Suçucunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi. BM Genel Kurulu.

Byler, D. (2018). Uyghur human rights violations in northwest China. The SAGE Encyclopedia of Pharmacology and Society. https://doi.org/10.4135/9781483349985.n422

Doğu Türkistan’da Toplama Kampları Adım Adım Soykırı. (n.d.).

Doğu Türkistan TV. (2019). Doğu Türkistan’daki Çin toplama kampında kalan tanık Zumret Davut Çin işkencelerini anlatıyor.

DUK. (2019). Doğu Türki̇stan’da 300’den Fazla Aydın Tutuklu.

Erkin. (2021). Çin, AB’nin Doğu Türkistanı ziyaret etme teklifini reddetti (خىتاي ياۋروپا ئىتتىپاقىنىڭ ئۇيغۇر ئېلىنى زىيارەت قىلىش شەرتلىرىنى رەت قىلغان). Radio Free Asia.

Ertürk, A. T. (2014). Çin’de ifade özgürlüğü: İlham Tohti örneği. İnsamer.

Fabrika Sahibi. (2020). Çin’in Doğu Türkistan’da kurduğu ceviz kırma fabrikasında çalıştırılan Uygur Kadınlar, Kaynak: Çinli fabrika patronu.

Greer, T. (2018). 48 Ways to Get Sent to a Chinese Concentration Camp. Foreign Policy.

Han Jie 韩洁. (2020). Çin’in Eyaletleri Etnik Grupların Üniversiteye Giriş Sınavlarında Ek Puan Politikasının Uygulanmasını Art Arda Yürürlükten Kaldırdı (中国各省陆续取消少数民族高考加分政策). RFA.

Hu Ping 胡平. (2009). Büyük Çin Şovenzmi Hakkında Konuşma (谈谈大汉族主义). RFA.

ICIJ. (2019). A Voice For Xinjiang Detainees.

Independent. (2021). İlk bağımsız rapor: “Çin, Uygurlara yaptıklarıyla BM Soykırım Sözleşmesi’nin tüm maddelerini ihlal etti.” Independent.

İndependent. (2019). Çin’in Uygur Politikasına Destek Veren Ülke Sayısı 50’ye Çıktı.

Kaşgarlı, D. M. (2019). İşgalıcı Çin Hakimiyetinin Doğu Türkistan’da Zulüm ve Soykırım Siyaseti. Uygur Akademisi.

Kaya, Ö. C. (2020). Önce Aileleri Kampa Yollandı Şimdi De Çocukları Hapishane Gibi Okullarda. QHA.

Koyuncu, H. (2019). Pekin’den Zorunlu Asimilasyona Teşvik: Uygur Öğrencilerin Sınav Puanları Düşürüldü. Euronews.

Li, X. (2017). Analysis on the quantity change and management policy of mosques in xinjiang (新疆清真寺的数量变化及管理政策分析).

Meishu Gaokao Wang 美术高考网. (2020). Xinjiang Üniversitesi 2020 Öğretim Yılı Tarasım Bölümü Öğrenci Kabulü Palnı (新疆大学2020年设计学类专业招生计划).

Mepa News. (2019). Çin Doğu Türkistan’daki Bir Camiyi Konser Salonuna Çevirdi. Mepa News.

Minds,  made for. (2019). Alman Medyası: Çin Tarzı İnsan Hakları Kavramı (德语媒体：中国式人权定义).

Muhafız. (2018). Tanınmış Doğu Türkistanlı Hayırsever Nurtay Hacı Tutuklandı. Haber Uygur.

Muhammed Ali Atayurt. (2020). Doğu Türkistan’da bir peruk fabrikası daha kuruldu. Türkistan Press.

Mustafa Bag. (2019). RFA: Doğu Türkistanlı Kadınlar, Çinli Erkek Görevlilerle Yatağını Paylaşmaya Zorlanıyor. Euronews.

Mustafa Bag. (2020). ASPI Raporu: Doğu Türkistan’da 16 bin cami kısmen tahrip edildi, 8 bin 500 cami yıkıldı. Euronews.

Nar, C. (2020). Doğu Türkistanlı çocuklar. İNSAMER.

Nathan Ruser, James Leibold, Kelsey Munro, T. H. (2020). Cultural erasure (Issue 38).

Newlines İnstitute. (2021). The Uyghur genocide: An examination of China’s breaches of the 1948 Genocide Convention. In Newlines İnstitute.

Ozoğlu, M. (2020). Çin, Uygur Türklerini Doğum Kontrole Zorluyor; Uzmanlar Uygulamayı “Soykırım” Olarak Niteledi. Euronews.

Pu Kao 普考. (2019). 2019 Xinjiang’da Üniversite Giriş Sınavı Ek Puanları ve Öncelikli Kabul Politikası, Çin Okullarında Eğitim Gören Etnik Grupların Ek Puanı 50’den 15’e, Hui’lerin 15’den 5’e Dütü! (2019年新疆高考加分及优先录取政策，民考汉加分50分降至15分，回族10分降至5分!). Sanhao Wang 三好网.

QHA. (2020). Çin’in Doğu Türkistan’daki kültürel soykırımı: Kaşgar’ın ünlü Heytgâh Camii’nin motifleri söküldü. QHA.

Sabah. (2015). Çin, Uygurları Zorla ve Ücretsiz Çalıştırıyor.

The Associated Press. (2020a). China cuts Uighur births with IUDs, abortion, sterilization. The Associated Press News.

The Associated Press. (2020b). China Forces Birth Control To Suppress Minorities.

Tuna, A. (2012). Doğu Türkistan’da Asimilasyon ve Ayrımcılık. In İnsani Yardım Vakfı (Vol. 7, Issue 2). İnsani Yardım Vakfı.

Uygur Haber. (2020). Son iki yılda tutuklanan Doğu Türkistanlı aydınlar ve sanatçılar. Uygur Haber.

Vikipedi Özgür Ansiklopedi. (2021). Soykırım Sözleşmesi’ne taraf ülkeler listesi. Vikipedi Özgür Ansiklopedi.

Xinjiang Jiaoyu Kaoshiyuan新疆教育考试院. (2019). Xinjiang’ın 2019 Yılındaki Üniversiteye Giriş Sınavında Ek Puan ve Bakım Politikası (新疆2019年高考录取加分及照顾政策).

Xu, V. X., Cave, D., Leibold, J., Munro, K., & Ruser, N. (2020). Uyghurs for sale (Issue 26).

Yeni Şafak. (2018). Alim Muhammed Salih Çin hapishanesinde şehit edildi. Yeni Şafak.

Yılmaz, M. (2020). Doğu Türkistan’da Toplama Kampları: Adım Adım Soykırım.

Zenz, A. (2020a). Coercive labor in Xinjiang : Labor transfer and the mobilization of ethnic minorities to pick cotton.

Zenz, A. (2020b). Sterilization, IUDs, and mandatory birth control the CCP’s campaign to suppress Uyghur birthrates in Xinjiang.

Zenz, A. (2020c). Sterilizations , IUDs , and Mandatory Birth Control : The CCP’s Campaign To Suppress Uyghur Birthrates in Xinjiang (Issue June).

Zhongguo Shehui Kexue Wang 中国社会科学网. (2014). Xinjiang’da Bazı Bölgeler 75 Aşırı Dini Faaliyetler Hakkında Bilgiler Öğreniyor, Faaliyette Bulunanlara Rastalnınca Polise Bildirebilir (新疆部分地区学习识别75种宗教极端活动 遇到可报警). 中国社会科学网.