Bir süzgeç ve inşâ aracı olarak medya okuryazarlığı (4)

Medya metinleri, deneyimlenmesi istenen kitlenin ve bireylerin özelliklerine göre şekillendirilir. Yani medya metin ve mesajları değerlendirilirken, bunları deneyimleyecek kitlenin özellikleri de dikkate alınır.

SON üç yazıdır medya okuryazarlığı üzerinde yazılar kaleme alıyorum. Bu yazımda da konuyu irdelemeye devam edeceğim…

Medya metin ve mesajlarını doğru bir biçimde okumak ve anlamlandırmak için bazı becerilerin yanı sıra medyaya dair bazı özelliklerin de bilinmesinde fayda var. Bu özellikler bilinirse medya daha kolay okunur.

Medya metin ve mesajları kurgusaldır

Her şeyden önce şunu unutmamak gerekir ki, medya olay, olgu ve fikirleri işlerken bu olay, olgu ve fikirleri saf çıplaklığıyla kitlelere ulaştırmaz. Medya olay, olgu ve fikirleri işlerken bunları ve bunların bazı özelliklerini seçerek yeniden bir gerçeklik inşâ eder. Yani medya metinleri ve de medya mesajları, belli bir kurgudan geçerek topluma ulaşırlar.

Medyanın inşâ ettiği yeni anlam, saf gerçeğin kendisi değil, onun sadece temsilidir. Örneğin bir haber metni, habere konu olan olay, olgu ya da fikre dair saf gerçekliği yansıtmaz. Bunun yerine 5N1K kuralına uygun bir şekilde seçilmiş ve inşâ edilmiş yeni bir anlam yapısıyla ilgili konuyu yeniden kurar.

Değerler ve bakış açıları kurgusal gerçekliğe yansır

Medya metinleri kurgu olduğu için bu kurguyu yapanların değerleri, inançları, bakış açıları, ideolojileri ve öncelikleri, inşâ edilen gerçeğe yansır. Yani medya mesaj ve metinleri objektif değildir. İstenilse de objektiflik mümkün değildir. Çünkü gerçekliğin içerisinden bazı şeylerin seçilip alınması ve söylemlere yer verilirken sıralamanın zorunlu olması gibi nedenler, objektif olmayı daha baştan imkânsızlaştırır.

Örneğin bir olaya dair 3 farklı aktörün söylemini habere taşıyacaksınız. İster istemez bu 3 söylemden birininkini en önde vermiş olursunuz. Bu da ilk söylemi daha güçlü kılar. Ama bu, verilen mesaj ve metinde inşâ edilen anlamın yanlış olduğu anlamına gelmez.

Medya metinlerinde objektiflik olmasa da dengelilik mümkündür. Örneğin, bir olaya dair tek aktörün değil de tüm aktörlerin söylemini metne ya da mesaja taşıyarak denge kurulabilir. Bu denge yoksa orada kasıt var demektir.

Medya metin ve mesajları özel bir dil ile inşâ edilir

Medya metinleri ve mesajları belli bir dil ile oluştururlar. Bu dil, ilgi çekici, çarpıcı ama sansasyonel değildir. Kitlenin ilgisini çekebilmek ve ilgiyi taze tutabilmek için bu gereklidir.

Ayrıca kitle üzerinde oluşturulmak istenen etki için de özel tekniklerle özel bir dil oluşturulur. Örneğin, söylemin etkisini kırmak veya söylemin etkisini arttırmak için farklı yüklemler kullanılır. Veya örtük anlamlar üretmek için bazen metafor kullanılır, bazen de dolayımlama yapılarak alt metinde örtük bir anlam inşâ edilir.

Herkesin deneyimi farklıdır

Medya içeriğine maruz kalan kitlelerin bazı temel karakteristik özellikleri bir olsa da en nihayetinde bilişsel beceriler, sosyal çevre ve eğitim gibi faktörler, medyanın inşâ ettiği metin ve verdiği mesajı bireylerin farklı deneyimlemesini sağlarlar.

Dolayısıyla medya metinleri, deneyimlenmesi istenen kitlenin ve bireylerin özelliklerine göre şekillendirilir. Yani medya metin ve mesajları değerlendirilirken, bunları deneyimleyecek kitlenin özellikleri de dikkate alınır.

Kâr ve güç ilişkileri etkilidir

Medya metinleri ve mesajları, daha fazla reklâm almak veya güç elde etmek için kurgulanır.

Örneğin medya, izleyici sayısını arttıracak tarzda mesajını oluşturur. Ya da medya, bağlı bulunduğu grubun ticarî çıkarlarına aykırı yayın yapmaz. Yahut da yayın yaparken bağlı bulunduğu grubun çıkarlarını gözetir.

Medya, ayrıca reklâm verenlerin de çıkarına aykırı yayın yapmaz.

Medya okuryazarlığı konusunda medyanın bu özellikleri bilinirse, medya metin ve mesajları daha doğru değerlendirilir.