SON üç yazıdır medya
okuryazarlığı üzerinde yazılar kaleme alıyorum. Bu yazımda da konuyu irdelemeye
devam edeceğim…
Medya
metin ve mesajlarını doğru bir biçimde okumak ve anlamlandırmak için bazı
becerilerin yanı sıra medyaya dair bazı özelliklerin de bilinmesinde fayda var.
Bu özellikler bilinirse medya daha kolay okunur.
Medya
metin ve mesajları kurgusaldır
Her
şeyden önce şunu unutmamak gerekir ki, medya olay, olgu ve fikirleri işlerken
bu olay, olgu ve fikirleri saf çıplaklığıyla kitlelere ulaştırmaz. Medya olay,
olgu ve fikirleri işlerken bunları ve bunların bazı özelliklerini seçerek
yeniden bir gerçeklik inşâ eder. Yani medya metinleri ve de medya mesajları,
belli bir kurgudan geçerek topluma ulaşırlar.
Medyanın
inşâ ettiği yeni anlam, saf gerçeğin kendisi değil, onun sadece temsilidir.
Örneğin bir haber metni, habere konu olan olay, olgu ya da fikre dair saf
gerçekliği yansıtmaz. Bunun yerine 5N1K kuralına uygun bir şekilde seçilmiş ve
inşâ edilmiş yeni bir anlam yapısıyla ilgili konuyu yeniden kurar.
Değerler
ve bakış açıları kurgusal gerçekliğe yansır
Medya
metinleri kurgu olduğu için bu kurguyu yapanların değerleri, inançları, bakış
açıları, ideolojileri ve öncelikleri, inşâ edilen gerçeğe yansır. Yani medya
mesaj ve metinleri objektif değildir. İstenilse de objektiflik mümkün değildir.
Çünkü gerçekliğin içerisinden bazı şeylerin seçilip alınması ve söylemlere yer
verilirken sıralamanın zorunlu olması gibi nedenler, objektif olmayı daha
baştan imkânsızlaştırır.
Örneğin
bir olaya dair 3 farklı aktörün söylemini habere taşıyacaksınız. İster istemez
bu 3 söylemden birininkini en önde vermiş olursunuz. Bu da ilk söylemi daha
güçlü kılar. Ama bu, verilen mesaj ve metinde inşâ edilen anlamın yanlış olduğu
anlamına gelmez.
Medya
metinlerinde objektiflik olmasa da dengelilik mümkündür. Örneğin, bir olaya
dair tek aktörün değil de tüm aktörlerin söylemini metne ya da mesaja taşıyarak
denge kurulabilir. Bu denge yoksa orada kasıt var demektir.
Medya
metin ve mesajları özel bir dil ile inşâ edilir
Medya
metinleri ve mesajları belli bir dil ile oluştururlar. Bu dil, ilgi çekici,
çarpıcı ama sansasyonel değildir. Kitlenin ilgisini çekebilmek ve ilgiyi taze
tutabilmek için bu gereklidir.
Ayrıca
kitle üzerinde oluşturulmak istenen etki için de özel tekniklerle özel bir dil
oluşturulur. Örneğin, söylemin etkisini kırmak veya söylemin etkisini arttırmak
için farklı yüklemler kullanılır. Veya örtük anlamlar üretmek için bazen
metafor kullanılır, bazen de dolayımlama yapılarak alt metinde örtük bir anlam
inşâ edilir.
Herkesin
deneyimi farklıdır
Medya
içeriğine maruz kalan kitlelerin bazı temel karakteristik özellikleri bir olsa
da en nihayetinde bilişsel beceriler, sosyal çevre ve eğitim gibi faktörler,
medyanın inşâ ettiği metin ve verdiği mesajı bireylerin farklı deneyimlemesini
sağlarlar.
Dolayısıyla
medya metinleri, deneyimlenmesi istenen kitlenin ve bireylerin özelliklerine
göre şekillendirilir. Yani medya metin ve mesajları değerlendirilirken, bunları
deneyimleyecek kitlenin özellikleri de dikkate alınır.
Kâr
ve güç ilişkileri etkilidir
Medya
metinleri ve mesajları, daha fazla reklâm almak veya güç elde etmek için
kurgulanır.
Örneğin
medya, izleyici sayısını arttıracak tarzda mesajını oluşturur. Ya da medya, bağlı
bulunduğu grubun ticarî çıkarlarına aykırı yayın yapmaz. Yahut da yayın
yaparken bağlı bulunduğu grubun çıkarlarını gözetir.
Medya,
ayrıca reklâm verenlerin de çıkarına aykırı yayın yapmaz.
Medya okuryazarlığı konusunda medyanın bu özellikleri bilinirse, medya metin ve mesajları daha doğru değerlendirilir.