Saraybosna, BOSNA-HERSEK
MAKEDONYA’NIN en büyük antik kenti olarak bilinen Skupi (Scupi), Üsküp’ün
batısında yer almaktadır.
Üsküp merkezinden birkaç kilometre uzakta olan kente bir
göz atalım istedik…
Arkeoloji kalıntılarından almış olduğumuz bilgilere göre
bu kent, çok eski bir yerleşim alanına sahiptir. Milât öncesi 7’nci yüzyıla ait
kalıntılar tespit edilmiştir. Kent, Milât öncesi 2’nci yüzyılda Romalılar
tarafından fethedilmiş ve geniş bir ticaret merkezi hâline gelmiş. Bu kentte
günümüze kadar ulaşan Roma ve Bizans dönemine ait birkaç lokasyon görmek mümkün
(Ortodoks bazilikası, umûmî tuvaletler ve banyolar, şehir ambarı ve ana cadde).
Çalışmalar devam ederken, arkeologlar Skupi kentinin
yakınlarında Milât öncesi 12 ilâ 10’uncu yüzyıla ait nekropol mezarlığını tespit
etmişlerdir. Bu çok daha eski döneme ait olduğu için, aslında Skupi, Demir Devri’ne
ait olduğunu da belirtmektedir.
Genç Antik Dönemi, Milât öncesi 5 ilâ 1’inci yüzyıl
arasındaki arkeoloji boşluğunu belirten bir dönem olarak bilinmektedir. Bu
lokasyonda bu döneme ait neredeyse hiç arkeoloji kalıntısı tespit edilememiş.
Kendi yerinin önemine binaen Skupi, Balkanların en önemli
yol güzergâhına sahipti; güneyden kuzeye, Tuna nehrinin sağlamış olduğu
avantajla Vard nehrinin vadisiyle Ege Denizi’ne, batıdan doğuya gelen güzergâhta
da Adriatik ile Karadeniz güzergâhındaki en önemli kesişme noktasına sahipti.
Milât sonrası 69 ilâ 96 yılları arasında Roma’nın
Flaviyelieler zamanında Koloni bölgesi olan Skupi, ilk yerleşim alanına sahip
olur. Yedinci Klaudie’nin (Claudia) askerlerinin de askerî kışla olarak kullandıkları
yer olarak bilinir. Koloninin tam kurulmuş tarihi kesin değildir.
Tarihteki kaynaklara baktığımızda, bu kentin kuruluşu
kesin olarak söylenmese de, en verimli çağın Vespasiyan döneminde Milât sonrası
79 yılında kurulduğu söylenmektedir. Skupi kentinin zikredildiği en önemli
tarihî kaynak, Plinievata’nın yazmış olduğu ve 79 yılında tamamlanan “Historia Naturalis”tir.
Diğer bir tarihî kaynağa baktığımızda, kentin yapılış
tarihi Milât sonra 1’inci yüzyılda, Dion Kasij tarafından 86 yılında yapıldığı
belirtilmektedir.
Bu kent Flavija (Flavia) Roma’ya ait olan bir özellik taşımaktaydı.
Burada yaşayanlar “Romalılar” olarak bilinirdi ve Flavija statüsüne sahiptiler.
“Skupi” ismi ise bir koloni olarak birçok yerde zikredilmektedir. Veya “Colonia
Flavia Felix Daradanorum”, aslında “Colonia Flavia Scupinorum”, küçük veya büyük
isim olarak kullanılmıştır.
Genellikle Scupi’nin ne anlama geldiği, dil uzmanları tarafından
epey tartışma konusu olmuştur. Lâtin kökenli bir kelime olduğunu ve Lâtin
admistrasyon dilinde de kullanıldığı bilinmektedir.
Scupi, Romalıların plânlı genişlettirdiği şehirlerin arasında
yer alıyordu. Yaşam standartlarının iyi seviyede olduğu (kanalizasyon, su çemberleri,
toplu yıkanma odası, ana caddelerinde kesme taşlı yollar, yeraltı sıcaklığı, mozaiklerle
süslü seramikler, duvarlarda islenmiş rölyefeler, camlı odalarla) muhteşem ve görkemli
bir konuma sahipti.
Kent aynı zamanda birçok etnik millete de ev sahipliği yapmıştı.
Bunlardan en yoğun millet, Romalılar bilinmekteydi. Bu dönemden sonra Orta Çağ dönemine
kadar Skupi, yerleşim alanının dışında kalmıştır ve yaklaşık 400 yıllık bir süreç
içerisinde antik dönemden birçok eseri kendinde yitirmiştir.
Skupi’de, Eski Orta Çağ döneminde Marcelin Komes’e göre (Bizanslı
tarihçi) 518 yılında büyük bir deprem olmuştur. Komes o dönemde 24 büyük kentin
ciddî hasarlar gördüğünü kayda almıştır. Slavların, Avarların ve diğer
milletlerin Balkanlara gelmesi ile Skupi tekrar yerleşim alanı olmaya başlamıştır.
Yeni tarihî koşullar ve büyük ekonomik krizlerin etkisi, göçler
ve diğer sosyo-faktörler, kentin demografisinin değişmesine neden olmuştur.
Antik dönemde büyük bir kent hâlinde olan Skupi, Orta Çağ’da maalesef o görkemini
koruyamamıştır.
Altıncı yüzyılda kent, Mavrikij Tiberij döneminde (583) tamamen yıkılmıştır. Arkeolojik kazılar ise bu kentte yaşamın 11’inci yüzyıldan beri sürdürüldüğünü belirtmektedir.