Prizren,
Kosova
DÜNYANIN en eski yerleşim
yerlerinden biri, hiç kuşkusuz Balkan yarımadasıdır. Tarihinde birçok köklü
medeniyet ve imparatorluğu barındıran yarımada, her döneminde sanat ve kültürel
faaliyetlerin revaçta olduğu bir bölgedir.
Bu
topraklarda fizik mermere, çelik cevhere, madde rûhun diline kavuştu tekrar ve
tekrar.
Bunu
söylemiş olmakla birlikte, geçmişten günümüze bu kültürler arasındaki mücadele
kılıç kılıca, kalkan kalkana ve fikir fikre devam etmektedir. İşte bu
nedenledir ki, Balkanlar kültür ve sanatın coğrafyası olduğu kadar, kan,
gözyaşı ve savaşların da coğrafyası oldu!
Osmanlı
İmparatorluğu içinse “Rumeli” olarak adlandırılan ve yüzyıllar boyu hâkim olunan
bu topraklar, hem tampon, hem de köprü vazîfesi gördü.
Osmanlı’nın
Balkanlara ilk gelişi, ikinci beyi olan Orhan Gazi zamanında oldu. Orhan Gazi’nin büyük oğlu Süleyman Paşa ve
komutasındaki Ece Bey, Hacı İl Bey, Lala Şahin Paşa, Gazi Evrenos Bey, Gazi
Fazıl Bey ve Malkoç Bey, Rumeli’de fetihler gerçekleştirler. Süleyman Paşa’nın
genç yaşta vefâtının ardından görevi devralan, kardeşi Murad (Birinci,
Hüdâvendigâr) oldu.
Genç Sultan’ın hayatı hep savaş meydanlarında, sınır
boylarında geçti. Yeni kurulan ve gelişmekte olan devletin ayakta kalabilmesi
için Anadolu’dan Rumeli’ye durup dinlenmeden savaştı. Türklere Balkanların
kapısını açan Edirne’yi fethetti. Komutanlarından Lala Şahin Paşa,
Bulgaristan’a girerek Filibe’yi; Evrenos Bey ise Serez’i aldı. Fethettikleri topraklara ise tampon bölge
oluşturma amacıyla Anadolu’dan getirdikleri
aileleri ve obaları yerleştirdiler.
Bu dönemde Edirne ve Filibe’nin fethi; Sırp, Hırvat, Macar,
Boğdan, Çek, Arnavut ve Bosna Krallıklarının askerlerinden meydana gelen bir Haçlı
ordusunun kurulmasına sebep oldu. Osmanlı’yı Balkanlardan atmak için kurulan ve
100 bin kişiden oluşan bu ordunun karşısına Sultan Murad Hüdâvendigâr,
topladığı 40 bin kişilik bir ordu ile çıktı.
Kosova
ovasında karşı karşıya gelen bu iki ordu arasında göze göz, dişe diş verilen savaş
8 saat sürdü. Osmanlı’nın kesin zaferiyle sonuçlanan bu savaşın ardından Sultan
Murad Hüdâvendigâr şehit edildi.
Sultan
Murad Hüdâvendigâr döneminden başlayarak bölge, hem tampon, hem de köprü vazîfesi
gördü. Yine Sultan Murad Hüdâvendigâr, ilk kez 1365 yılında Dubrovnik (Raguse)
Cumhuriyeti’ne yıllık 500 dukalık vergi ödenmesi karşılığında ilk kapitülasyonu
verdi. Bu hamlenin amacı, sadece ticareti geliştirmek değil, aynı zamanda diğer
devletlerle bir güç birliğinin önüne geçmekti.
Hüdâvendigâr
ile başlayan fetihler ve imar faaliyetleri, ondan sonra gelen Yıldırım Bayezid
Han, Çelebi Mehmed ve İkinci Murad döneminde de devam etti. Fakat bölgedeki
ikinci büyük toprak kazanımı, Fatih Sultan Mehmed Han zamanında gerçekleşti.
Fatih
Sultan Mehmed Han, tahta geçtiğinde seferlerinin büyük bir çoğunluğunu
Balkanlara yapmıştır. Bu durumun nedenleri arasında İstanbul’un Fethi’nin
ardından bölgedeki Hıristiyan devletlerin birleşerek Osmanlı’yı durdurmak için
Haçlı ordusunu toplamaları yer almaktadır.
Fatih,
30 yıllık saltanatında Sırbistan’a üç, Mora’ya iki, Bosna’ya iki, Arnavutluk’a iki
ve Otranto’ya bir sefer düzenlemiş ve fetihler gerçekleştirmiştir. Yine bu
dönemde Venedikliler tazminat ödemeye mecbur kalmışlardır.
16’ncı
yüzyılın başında tahta geçen Kanunî Sultan Süleyman da ilk seferlerini yine
Balkanlara ve Avrupa’ya düzenlemiştir. Bunun başlıca nedeni, Kanunî Sultan Süleyman’a
(Avrupalıların deyimiyle “Muhteşem Süleyman”) karşı Avrupa’nın birleşmiş olmasıydı.
Bütün Avrupa ulusları; Kutsal Roma İmparatoru, İspanya Kralı, Habsburg
Hollandası Lordu ve Burgonya Kontu olan Beşinci Karl’ın (Şarlken) liderliğinde
bir araya gelmişti. Kanunî Sultan Süleyman hem Balkanlardaki yerini
sağlamlaştırarak Avrupa’da ilerleyişine devam etmek, hem de çok güçlü durumda
olan Haçlı ittifakını ortadan kaldırmak için seferler düzenledi.
Bu
amaçla düzenlediği seferlerle 1521’de Belgrad ve 1522’de de Rodos adasını
fethetti; 1526’da Mohaç Meydan Savaşı, 1529 yılında Birinci Viyana Kuşatması,
1537 yılında Korfu Seferi, 1538 yılında Boğdan Seferi, 1541 yılında Budin
Kuşatması ve 1543 Estergon Kuşatmasını gerçekleştirdi. Bu uğurda yaptığı son
sefer, 1566 yılındaki Zigetvar Kuşatması idi.
Kanunî,
Zigetvar Kuşatmasının sonlanmasından bir gün önce, 71 yaşında, günümüz
Macaristan topraklarında hayatını kaybetti.
Savaş
zamanlarında komutanlar ve sancak beyleri olarak en ön safta mücadele eden
beyler, barış zamanlarında, idaresi altındaki şehirlerde vakıflar kurarak imar
faaliyetlerine giriştiler. Özellikle sınır şehirlerinde kurdukları ticaret
merkezlerinde, Avrupa’nın diğer şehirlerinden gelen tüccarlara malların satışlarını
gerçekleştirdiler.
Bu
dönemde Osmanlı’nın Balkanlardaki en önemli ticaret merkezleri; Saraybosna,
Üsküp, Prizren ve Selânik şehirleriydi. Bu şehirlerde hem Osmanlı topraklarında
üretilenlerin, hem de özellikle 15 ve 16’ncı yüzyıllarda Baharat ve İpek
yollarının büyük oranda hâkimiyetini sağladıkları için dünyanın dört bir
yanından gelen malların satışları yapıldı. Bu sayede hem Osmanlı’nın hazînesi
dolmuş, hem de bölge halkının refah seviyesi yükselmiştir.
Orta
Asya’dan Avrupa’ya köprü vazîfesi gören Balkanlar, hem ekonomik, hem de
kültürler arası etkileşimi sağlamıştır.
Balkanların
Osmanlı İmparatorluğu’nun tampon bölgesi olmasının son örneğini Balkan
Savaşlarında görmekteyiz.
Balkan
Savaşları, bu topraklarda çıkarları olan Rusya ve diğer açgözlü Avrupa devletlerinin
kışkırtmaları netîcesinde çıkmıştır. Bulgarlar, Sırplar, Yunanlar, Hırvatlar ve
Karadağlılar, acımasızca Balkanlardaki Müslümanlara saldırmış ve bu yüzden büyük
kayıplar verilmiştir. Savaşın nedeni hem toprak hırsı, hem din faktörü, hem de
egemenlik isteğidir. Bu milletler, öncesinde de Osmanlı topraklarında
çıkardıkları isyanlarla binlerce Müslümanın ölümüne ve daha fazlasının
yurtlarından göç etmesine sebep olmuşlardır.
Osmanlı’nın
en uzun yüzyılında Balkanlar coğrafyasında yaşayan Müslüman ahali saldırılara
göğsünü siper etmiş ve bu milletlerin İstanbul’u geçip Anadolu’ya kadar
ilerlemesini önlemişlerdir. Balkan coğrafyasının Anadolu için tampon görevinde
olması sayesinde son Haçlı ittifakı da böylece durdurulmuştur.