SOVYET Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin (SSCB) resmî
olarak 1991 yılında dağılması ile birlikte neredeyse 130 yıla yaklaşan Rus
işgali sona ermiş ve Batı Türkistan halkları nihayet bağımsızlıklarını kazanmışlardı.
Türkiye bu büyük coşku ve heyecana ortak olmuş, bağımsızlıklarını ilân eden
kardeş cumhuriyetlere kapılarını hemen açmıştı. Dile kolay, bir asırdan fazla
süren hasret bitmiş, nihayet kardeş kardeşe kavuşmuştu.
Ancak kısa sürede herkes gördü ki ne Türkistan o eski Türkistan’dı,
ne de kardeşlerimiz o eski karındaşlarımızdı. Gerek Çarlık Rusya’sı, gerekse
ihtilâlden sonra hüküm süren komünizm Rusya’sı Türkistan’ı ve kardeşlerimizi
çok değiştirmişti.
Artık karşımızda bir Türkistan yoktu. Karşımızda her
biri sanki ilk defa ortaya çıkmış, kendi bayrakları, kendi dilleri, kendi
sınırları ve kendi sistemleri olan, birbirine yabancı gibi duran yeni devletler
vardı. Ayrıca bu devletlerin başında yine Rusların onayladığı ve atadığı devlet
başkanları vardı.
“Ben Türküm, Türkistanlıyım” diyen eski nesillerin
yerini, “Ben Özbek vatandaşıyım”, “Ben Kırgız’ım”, “Ben Tacikistan vatandaşıyım”,
“Ben Türkmen’im” diyen yeni nesiller almıştı. Herkes kendini diğerlerinden
üstün tutuyordu. Her yerde hâlâ, dünyada artık geçerliliğini yitiren ve tükenen
komünizm sisteminin propagandası yapılıyordu. Bir adım atılacağında, bir karar
verileceğinde hâlâ Rusların ağzına bakılıyordu.
Esaret dolu yıllar Türkistan ruhunu, Türklük bilincini
yok etmiş görünüyordu. Müslümanlık şuuru ise zayıflamıştı.
Türkistan’da neler olmuştu? Neler yaşanmıştı Ata
yurdunda?
Türkistan neden bölündü? Neden birlik ve beraberlik
sağlanamadı? Neler yaşanmıştı? Ata yurdumuzu tanımak için önce kısaca tarihine
ve coğrafyasına göz atalım…
Türkistan,
neredeyse tüm Orta Asya’yı içine alan, Batı’da Hazar Denizi ile Horasan
dağları, güneyde Hindikuş ve Kûh-i Sefîd dağları, kuzeyde Kazakistan
bozkırlarının kuzey sınırları arasında kalan ve yaklaşık 5 milyon 340 bin 66
kilometrekarelik büyük bir sahayı içine alan bölgedir. Bu alanın bir kısmı, hâlihazırda
Çin işgali altında kalan ve 1 milyon 503 bin 563 kilometrekareyi bulan “Doğu
Türkistan” dediğimiz bölgedir. Diğer büyük kısım, “Batı Türkistan” dediğimiz, Sovyetler
Birliği’nin dağılmasının ardından bağımsızlıklarını kazanmış olan Türk
cumhuriyetlerinin bulunduğu ve 3 milyon 836 bin 503 kilometrekareyi bulan kısımdır.
Batı Türkistan’ın dünü
Asya
kıtasında Hun, Göktürk ve Uygur gibi büyük imparatorluklar kuran Türkler, bu
imparatorluklar yıkıldıktan sonra özellikle Orta Asya’da boylar hâlinde varlıklarını
sürdürdüler. Karahanlıların Müslüman olması ile birlikte diğer Türk boyları da hızla
İslâmiyet’i kabul etmeye başladılar.
Selçuklular
ile birlikte yeniden bir imparatorluk kuran Türkler, aynı zamanda Anadolu’ya
adım atmış oldular. Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nun tarihi incelendiğinde
özellikle Sultan Melikşah’tan sonra, Türklerin bölgedeki diğer devletlerle değil,
en fazla kendi iç hesaplaşmaları ve kavgaları yüzünden zarar gördüğü
anlaşılmaktadır.
Bu
iç karışıklıklar ve taht mücadeleleri yüzünden zayıflayan devletler 13’üncü
yüzyıldaki Moğol İstilâsı’na karşı koyamadılar.
Moğol
İşgali Türkistan’a büyük zarar verdi. Türklerle Moğolların savaşı 15’inci yüzyılın
ortalarına kadar devam etti.
Sırasıyla
Timurlular ve Altınorda gibi devletler kuran Türkler, Altınorda Devleti’nin
çöküşünün ardından bir Özbek devleti kurdular. Özbek devleti ise zaman içinde
yine iç kavgalar ve taht mücadeleleri yüzünden parçalandı. Buhara Hanlığı,
Hokan Hanlığı ve Hive Hanlığı kuruldu.
Önce
kuzeyde Kazakları işgal eden Ruslar, zamanla Kafkaslara ve Orta Asya
topraklarına girmeye başladılar. Kendi iç birlik ve beraberliğini tesis
edemeyen Türk yurdunda sırasıyla Hokand 1865’te, Buhara 1868’de, Hîve 1873’te
Ruslar tarafından işgal edildi.
Ruslar,
1867’de başşehri Taşkent olan Türkistan Umumi Valiliği’ni kurdu. Çarlık
döneminde Buhara ve Hîve hanlarının umumî valiliğin içinde sayılmadığı
Türkistan bölgesi, Yedisu, Siriderya, Fergana, Semerkant ve Zakaspi (Hazar
ötesi) diye beş idarî birime ayrıldı.
Bolşevik
Devrimi esnasında Türkistan’da Türkistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Buhara
Sovyet Halk Cumhuriyeti ve Harizm Sovyet Halk Cumhuriyeti gibi yerel kuruluşlar
ortaya çıktı. 16 Eylül 1924’te alınan kararla “Türkistan adı tamamen ortadan
kaldırıldı”!
Bolşevikler, Türkistan’ın idarî yapılanmasını değiştirdi; 1926’daki taksimata göre eski Türkistan valiliği beşe ayrıldı. Rus hâkimiyeti altında en batıda, merkezi Aşkābâd olan Türkmenistan Cumhuriyeti kuruldu. Ortada, merkezi Taşkent olan Özbekistan Cumhuriyeti kuruldu. Doğuda, Kırgızistan Cumhuriyeti kuruldu. Güneyde, merkezi Duşanbe olan Tacikistan Cumhuriyeti kuruldu. Kuzeyde ise merkezi Almatı olan Kazakistan Cumhuriyeti kuruldu.
